Lịch sử 10 | Nền văn minh Ai Cập cổ đại – Kết nối tri thức

Với tóm tắt lý thuyết Lịch sử lớp 10 Bài 6: Văn minh Ai Cập cổ đại được biên soạn ngắn gọn và đầy đủ nhất, tài liệu này Kiến thức THPT sẽ giúp học sinh hiểu sâu và vững chắc những kiến thức trọng tâm, phục vụ cho việc ôn luyện và học tập hiệu quả môn Lịch sử lớp 10.

Cơ sở hình thành văn minh ai cập cổ đại

Điều kiện tự nhiên và dân cư

Điều kiện tự nhiên

• Ai Cập cổ đại tọa lạc tại phía đông bắc của châu Phi.
• Về địa hình:

• Gồm hai khu vực chính: Cao nguyên Thượng Ai Cập ở miền nam và đồng bằng Hạ Ai Cập ở miền bắc.
• 90% diện tích là sa mạc.
• Nơi này giàu khoáng sản như đá quý, vàng, đồng,…

• Sông Nin chảy qua lãnh thổ Ai Cập cổ đại, nước từ sông lên mang theo phù sa màu mỡ, làm phì nhiêu cho vùng đồng bằng hai bên bờ, từ đó tạo điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của nông nghiệp.

Sản xuất nông nghiệp ở lưu vực sông Nin

 Dân cư

• Chủ yếu là các bộ lạc Li-bi.
• Các bộ tộc Ha-mít từ Tây Á tràn vào, chiếm lĩnh thung lũng sông Nin và tạo nên sự hỗn hợp các chủng tộc.

Điều kiện kinh tế

Nông nghiệp:

• Họ đã biết trồng các loại cây theo mùa như lúa mì, lúa mạch, nho, lanh,…
• Hoạt động chăn nuôi các loại gia súc như cừu, bò, dê,…

• Thủ công nghiệp: phát triển các ngành như làm bánh mì, sản xuất bia, chưng cất rượu, dệt vải, gốm sứ, thuộc da, sản xuất thuỷ tinh, khai thác mỏ, chế tác đá, đúc đồng,…

Người Ai Cập cổ đại làm rượu nho

Thương nghiệp:

• Giao thương với các quốc gia láng giềng, trao đổi hàng hóa nông sản và sản phẩm thủ công.
• Hình thức tiền tệ đầu tiên xuất hiện dưới dạng các mảnh kim loại.

Tình hình chính trị- xã hội

• Vào thiên niên kỷ thứ IV trước Công nguyên, để đáp ứng nhu cầu kiểm soát nước và phát triển thủy lợi, nhà nước Ai Cập cổ đại đã được hình thành nhằm tổ chức sản xuất và quản lý xã hội.
• Ban đầu, Ai Cập được chia thành hai vương quốc là Thượng Ai Cập và Hạ Ai Cập, và sau đó chúng đã được thống nhất.
• Nhà nước Ai Cập cổ đại là một chế độ chuyên chế, đứng đầu là pharaoh – vua, người có quyền lực tuyệt đối về chính trị, quân sự và tôn giáo, được coi là đại diện của các vị thần. Các quý tộc và giới tăng lữ hỗ trợ pharaoh trong các công việc như thu thuế, xây dựng đền đài, chỉ huy quân đội,…
• Xã hội Ai Cập cổ đại bao gồm nhiều tầng lớp khác nhau với sự phân biệt rõ rệt về địa vị và giàu nghèo.

Nông dân Ai Cập cổ đại

>> Xem thêm: Lịch sử văn minh Ấn Độ cổ trung đại

Thành tựu văn minh tiêu biểu

Chữ viết và văn học

Chữ viết

Chữ tượng hình Ai Cập

• Vào khoảng hơn 3.000 năm trước Công nguyên, người Ai Cập đã phát minh ra chữ tượng hình với khoảng 1.000 ký tự. Sau đó, họ đã bổ sung thêm các ký hiệu biểu thị âm tiết và phát triển chúng thành hệ thống chữ cái gồm 24 chữ.
• Họ sử dụng nhiều vật liệu để viết như đá, xương, vải lanh, da động vật hoặc gỗ. Về sau, chất liệu chủ yếu được sử dụng là giấy pa-pi-rút. Cây bút được làm từ những cây sậy đã lấy hết ruột, và phần đầu bút được bọc một miếng đồng.

Văn học

• Thể loại: đa dạng và phong phú.
• Nội dung: thể hiện đời sống thực tế, ghi lại các chiến thắng của các pharaoh, ca ngợi các vị thần, và có yếu tố hài hước, trào phúng.
• Thư viện Alexandria được xây dựng vào khoảng thế kỷ thứ III trước Công nguyên, sở hữu hàng trăm nghìn cuộn giấy pa-pi-rút (tương đương sách ngày nay), chứa đựng nhiều kiến thức của loài người.

Tín ngưỡng, tôn giáo

Tranh mô phỏng việc ướp xác

• Người Ai Cập cổ đại sùng bái tự nhiên và thờ cúng nhiều thần linh, với các thần có hình dạng của bò, sư tử, khỉ, cá sấu; thần A-mun (vị vua của các vị thần), thần Ra (thần Mặt Trời), thần Ô-si-rít (thần cai quản cõi chết và tái sinh),…
• Họ tin rằng linh hồn con người là bất tử và sau khi chết, nếu thể xác được bảo toàn nguyên vẹn thì linh hồn có thể quay trở lại và hồi sinh thân xác. Quan niệm này là nguồn gốc của phong tục ướp xác và xây dựng lăng mộ để bảo vệ thi thể tồn tại mãi mãi.

Khoa học, kĩ thuật

Thiên văn học và phép tính lịch của Ai Cập cổ

• Đo thời gian bằng đồng hồ mặt trời và đồng hồ nước.
• Vẽ bản đồ cho 12 cung hoàng đạo, xác định các sao như Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả và Thổ.
• Tạo ra lịch Dương cổ: một năm gồm 365 ngày, chia thành 12 tháng, mỗi tháng có 30 ngày và 5 ngày còn lại dành cho các lễ hội.

Toán học

Các chữ số của người Ai Cập cổ đại

• Thành thạo Số học và Hình học.
• Phát triển hệ thống số đếm thập phân, sáng tạo ra các con số, giải các phương trình bậc nhất.
• Tính được diện tích và thể tích của nhiều hình học cơ bản, xác định giá trị của số pi là 3,1416,…

Y học

• Nhờ phương pháp ướp xác, người Ai Cập cổ đại đã am hiểu về giải phẫu cơ thể người, và từ đó họ cũng khám phá ra nguyên nhân của các bệnh tật, cũng như mối liên hệ giữa tim và hệ thống mạch máu.
• Việc điều trị bệnh tật dần được chuyên nghiệp hoá.

Kĩ thuật

• Thành thạo việc chế tạo con lăn, cần cẩu, máy bơm nước, đóng các con thuyền lớn để ra khơi, và sản xuất vũ khí.
• Có kỹ năng làm thuỷ tinh màu, tạo men màu cho đồ gốm và áp dụng các phương pháp hóa học trong ngành luyện kim,…

Kiến trúc và điêu khắc

Tượng Nhân sư và quần thể kim tự tháp

1. Kiến trúc: Điểm nổi bật nhất là những kim tự tháp, biểu tượng của quyền lực tối thượng của pha-ra-ông.
2. Điêu khắc:

• Điêu khắc đã phát triển tới trình độ cao, phục vụ cho mục đích xây dựng và trang hoàng các đền đài, lăng mộ thờ cúng các vị thần và pha-ra-ông.
• Pha-ra-ông thường chỉ đạo các nghệ sĩ điêu khắc tạo tượng cho mình và các thành viên trong hoàng gia. Các bức tượng thường được chế tác từ đá, gỗ hoặc đúc bằng đồng, trong đó nổi tiếng nhất là tượng Nữ hoàng Nefertiti và tượng Nhân Sư.

Ý nghĩa của văn minh Ai Cập

• Là nền văn minh xuất hiện đầu tiên trên thế giới, mang lại nhiều giá trị lịch sử quan trọng.
• Những thành tựu văn minh đặc sắc của Ai Cập cổ đại chứng minh sự sáng tạo và khả năng phi thường của con người trong việc khai thác và phát triển tự nhiên, xã hội.
• Ai Cập cổ đại là một trong những nơi khởi nguồn sớm nhất của văn minh loài người.

Sơ đồ tư duy văn minh ai cập cổ đại

Sơ đồ tư duy văn minh Ai Cập cổ đại có thể được mô tả như sau: