Tóm tắt lý thuyết lịch sử hình thành văn minh Hy Lạp La Mã cổ đại

Di sản của nền văn minh cổ đại Hy Lạp La Mã là một trong những nền tảng phát triển nhất trong lịch sử loài người. Những đóng góp này đã mang lại cho thế giới hiện đại một gia tài quý báu, ảnh hưởng sâu rộng đến các lĩnh vực như luật pháp, chính trị, kiến trúc và văn học. 

Bài viết dưới đây Kiến thức THPT sẽ tóm tắt kiến thức lịch sử văn minh thế giới hy lạp cổ đại Sgk kết nối tri thức lịch sử lớp 10

Cơ sở hình thành nền văn minh Hy Lạp La Mã cổ đại

Điều kiện tự nhiên

Hy Lạp và La Mã cổ đại, nằm ở khu vực Địa Trung Hải, có lãnh thổ ba phía giáp biển và bao gồm nhiều đảo lớn nhỏ. Vùng bờ biển này gồm nhiều vịnh và vũng, tạo điều kiện thuận lợi cho việc phát triển các cảng biển, từ đó thúc đẩy giao thương hàng hải.

Về địa hình, Hy Lạp có nhiều vùng đồng bằng nhỏ và bị chia cắt, đất đai không màu mỡ nhưng lại giàu khoáng sản và có loại đất sét trắng dùng để sản xuất gốm. Khí hậu cùng đất đai ở đây rất thích hợp cho việc canh tác các loại cây như nho và ô liu.

La Mã sở hữu các vùng đồng bằng mở rộng, khí hậu ấm áp và lượng mưa dồi dào, tạo điều kiện lý tưởng cho sự phát triển của nông nghiệp và chăn nuôi. Ngoài ra, sự giàu có về tài nguyên khoáng sản cũng góp phần thúc đẩy sự phát triển của ngành luyện kim từ sớm.

Dân cư

Người Hy Lạp cổ đại bao gồm bốn tộc chính là Ê-ô-li-an, I-ô-ni-an, A-kê-an và Đô-ri-an. 

Vào khoảng thế kỷ VIII – VII trước Công nguyên, họ bắt đầu tự nhận mình là Hê-len và gọi quê hương của mình là Hy Lạp.

Về phần bán đảo I-ta-li-a trong thời cổ đại, nơi này sinh sống nhiều tộc người khác nhau. 

Người Li-gua là những cư dân đầu tiên, tiếp theo là người I-ta-li-ốt và một nhóm cư trú tại vùng đồng bằng La-ti-um được gọi là người La-tinh. 

Người Ê-tơ-ru-xcơ và Xen-tơ di cư đến miền Bắc, trong khi người Hy Lạp di cư về phía nam. 

Cuối cùng, người La-tinh đã lập nên thành La Mã và từ đó được gọi là người La Mã.

>> Xem thêm: Lịch sử văn minh Trung Hoa cổ trung đại SGK lịch sử kết nối tri thức

Điều kiện kinh tế

Hy Lạp và La Mã đã sớm phát triển các ngành nghề như hàng hải, khai khoáng, luyện kim và đóng tàu. 

Nhờ vậy, các nghề thủ công cũng trở nên phong phú và đa dạng, tạo ra nhiều sản phẩm khác nhau.

Hệ thống tiền tệ được phát triển rộng khắp, thúc đẩy giao thương không chỉ trong khu vực mà còn với các nước ở phương Đông. 

Họ xuất khẩu các sản phẩm như rượu nho, dầu ô liu, gốm sứ, cẩm thạch, thiếc, chì,…; và nhập khẩu lương thực, cá, da thú, giấy, thủy tinh,… Nô lệ cũng được coi là một mặt hàng đặc biệt trong thương mại.

Tình hình chính trị – xã hội

Chính trị

• Trong giai đoạn đầu của nhà nước, cư dân cổ đại ở vùng đất Hy Lạp đã xây dựng nền văn minh đầu tiên của mình, được biết đến với tên gọi Crét – Mi-xen.
• Vào khoảng thế kỷ thứ VIII trước Công nguyên, Hy Lạp đã chứng kiến sự hình thành các quốc gia thành bang, hay còn gọi là thị quốc, nơi phát triển một hình thức chính quyền dân chủ chủ nô.
• Vào thế kỷ thứ IV trước Công nguyên, Ma-xê-đô-ni-a đã xâm lược và lên ngôi thống trị Hy Lạp; từ đó, văn minh Hy Lạp được phổ biến rộng rãi ở phương Đông thông qua các cuộc chiến tranh.
• Đến năm 146 trước Công nguyên, Hy Lạp trở thành một phần của đế chế La Mã. Nhà nước La Mã cổ đại, được thành lập muộn hơn, liên tục mở rộng lãnh thổ và phát triển mạnh mẽ vào thế kỷ thứ I trước Công nguyên, kéo dài đến thế kỷ thứ V.

Xã hội

Xã hội tồn tại nhiều giai cấp và tầng lớp khác nhau, trong đó hai giai cấp cơ bản chủ yếu đối lập nhau là chủ nô và nô lệ.

Sự kế thừa thành tựu văn minh của phương Đông

Địa hình của Hy Lạp và La Mã có tính “mở”, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giao lưu và tiếp nhận những ảnh hưởng từ các nền văn minh phương Đông cổ đại, đồng thời cũng giúp lan tỏa giá trị văn hóa của chính họ đến nhiều khu vực xung quanh Địa Trung Hải.

Nền văn minh Hy Lạp – La Mã cổ đại đã học hỏi và kế thừa nhiều thành tựu từ văn minh phương Đông, bao gồm chữ viết, văn học, tín ngưỡng, tôn giáo, kiến trúc, điêu khắc, hội hoạ, cũng như các kỹ thuật trong chế tác và sản xuất hàng thủ công nghiệp.

>> Xem thêm: Lịch sử văn minh ấn độ cổ trung đại và thành tựu to lớn

Thành tựu văn minh Hy Lạp La Mã cổ đại tiêu biểu

Chữ viết

Vào cuối thế kỷ thứ IV trước Công nguyên, người Hy Lạp cổ đại đã phát triển hệ thống chữ cái gồm 24 ký tự dựa trên chữ cái của người Phê-ni-xi.

Sau đó, người La Mã đã tiếp nhận và phát triển chữ cái Hy Lạp thành hệ thống chữ La-tinh, ban đầu chỉ có 20 chữ cái và dần dần được hoàn thiện thành 26 mẫu tự La-tinh.

Ngoài ra, họ cũng sử dụng chữ cái này để tạo nên chữ số La Mã, vẫn còn được sử dụng rộng rãi cho đến ngày nay.

Văn học

Thần thoại

Thần thoại là một kho tàng giàu có về các câu chuyện liên quan đến các vị thần, giúp giải thích nguồn gốc của vũ trụ và những xung đột trong thế giới tự nhiên. Các vị thần trong thần thoại có hệ thống gia phả rõ ràng, và hình dáng cũng như những cảm xúc giống như con người.

Thơ ca và văn xuôi

Thơ ca và văn xuôi thường xuyên sử dụng các câu chuyện thần thoại làm nguồn cảm hứng. Hai tác phẩm sử thi đầu tiên và nổi tiếng nhất là “I-li-át” và “Ô-đi-xê” của nhà thơ Hô-me. Nhà văn Ê-dốp cũng được biết đến với các câu chuyện ngụ ngôn sâu sắc.

Kịch

Kịch nghệ phát triển mạnh mẽ ở cả hai hình thức: bi kịch, thường suy ngẫm về số phận con người, và hài kịch, thường châm biếm và phê phán các vấn đề trong đời sống. Các vở kịch thường được trình diễn tại các nhà hát ngoài trời.

Nghệ thuật

Kiến trúc

• Hy Lạp: đền Parthenon, đền thờ thần Zeus, lăng mộ vua Mausolus,…
• La Mã: đấu trường Colosseum, đền Pantheon, Cổng Khải hoàn của Constantine,…

Điêu khắc

• Các tác phẩm điêu khắc nổi tiếng bao gồm: tượng thần Vệ nữ của Milo, tượng Lực sĩ ném đĩa, tượng thần Zeus, và nhiều bức phù điêu khác.
• Những tác phẩm này thể hiện ước mơ hướng tới sự hoàn mỹ trong vẻ đẹp hình thể của con người, đồng thời thể hiện sự chính xác cao trong nghệ thuật điêu khắc.

Khoa học, kĩ thuật

Khoa học tự nhiên

• Toán học và Vật lý: Các nhà khoa học nổi tiếng như Thales, Pythagoras, Euclid, Archimedes,…
• Y học: Hippocrates, được coi là “cha đẻ của y học phương Tây”, đã phát triển phương pháp điều trị bệnh bằng thuốc và các kỹ thuật giải phẫu.

Thiên văn học

• Từ thế kỷ thứ III trước Công nguyên, Aristarchus đã đưa ra thuyết nhật tâm.
• Eratosthenes đã tính được chu vi của Trái Đất với độ chính xác cao.
• Người Hy Lạp đã tạo ra lịch của riêng mình, sau đó được người La Mã kế thừa và phát triển thành lịch Julian. Vào thời trung cổ, lịch này được hoàn thiện thành lịch Gregory, vẫn được sử dụng đến ngày nay.

Sử học

• Hy Lạp: Herodotus đã ghi chép về các cuộc chiến Hy Lạp – Ba Tư, trong khi Thucydides viết về chiến tranh Peloponnesian.
• La Mã: Các sử gia như Polybius và Titus Livius đã để lại những tác phẩm quan trọng về lịch sử La Mã.

Kỹ thuật

• Người Hy Lạp và La Mã cổ đại đã ứng dụng nhiều kỹ thuật vào đời sống thực tiễn như sử dụng đòn bẩy, máy bắn đá, máy bơm nước, và công nghệ chế tạo bê tông.

Triết học

Hy Lạp được mệnh danh là “cái nôi của triết học phương Tây” với nhiều quan điểm và học thuyết phong phú, chủ yếu tập trung vào hai trường phái chính là duy vật và duy tâm.

Các triết gia thuộc trường phái duy vật, đồng thời cũng là những nhà khoa học, bao gồm Thales, Heraclitus, Empedocles,…

Các triết gia như Leucippus, Democritus, và Epicurus đã phát triển thuyết Nguyên tử.

Về phía trường phái duy tâm, những nhà triết học tiêu biểu bao gồm Socrates, Plato, và Aristotle.

Tín ngưỡng, tôn giáo

• Tín ngưỡng đa thần phổ biến, với nghi lễ thờ cúng các vị thần khác nhau.
• Vào thế kỷ thứ nhất, Cơ đốc giáo được hình thành tại Palestine, một thuộc địa của đế quốc La Mã. Đến thế kỷ thứ tư, các hoàng đế La Mã đã chính thức công nhận Cơ đốc giáo là tôn giáo chính thức của đế quốc, mở ra một kỷ nguyên mới trong đời sống tín ngưỡng của người La Mã.

Thể thao

Từ thế kỷ thứ VIII trước Công nguyên, người Hy Lạp đã bắt đầu tổ chức các kỳ thi đấu thể thao cứ bốn năm một lần tại Olympia, được gọi là Thế vận hội Olympic để tôn vinh các vị thần.

Các môn thi bao gồm: đấu vật, chạy đua, đua ngựa và đua xe ngựa,…

Những người chiến thắng được tôn vinh và nhận vòng nguyệt quế làm phần thưởng.

Ý nghĩa của lịch sử văn minh Hy Lạp – La Mã

Nền văn minh Hy Lạp – La Mã cổ đại được xây dựng dựa trên sự sáng tạo phi thường của người dân Địa Trung Hải, bằng cách hấp thụ và phát triển những giá trị nổi bật của văn minh phương Đông.

Các thành tựu của văn minh Hy Lạp – La Mã không chỉ sâu sắc và gần gũi với thực tiễn mà còn mang tính nhân văn cao, đã đặt nền móng cho văn hóa châu Âu về sau. Cho đến nay, nhiều di sản của nền văn minh này vẫn còn giữ nguyên giá trị.