Bài 6 địa lý 11 – Vị trí địa lý, dân cư, điều kiện tự nhiên khu vực Mỹ La Tinh

Để hiểu rõ về khu vực Mỹ La Tinh, lý thuyết Địa lý 11 Bài 6 từ sách “Kết nối tri thức” cung cấp một cái nhìn toàn diện về vị trí địa lý, điều kiện tự nhiên, cũng như đặc điểm dân cư và xã hội của khu vực này. 

Bài viết Kiến thức THPT này sẽ giúp học sinh và giáo viên tiếp cận những kiến thức cơ bản và sâu sắc về Mỹ La Tinh, một trong những khu vực đa dạng và phức tạp nhất trên thế giới hiện nay. 

Khám phá vị trí chiến lược, điều kiện tự nhiên phong phú cùng với cấu trúc xã hội đa dạng, bài học này không chỉ hỗ trợ học sinh trong việc học tập mà còn mở rộng tầm nhìn và hiểu biết của họ về thế giới xung quanh.

Phạm vi lãnh thổ và vị trí địa lí khu vực Mỹ La Tinh

Phạm vi lãnh thổ

• Khu vực Mỹ Latinh rộng lên đến khoảng 20 triệu km2;
• Bao gồm các khu vực như Mexico, eo đất Trung Mỹ, các đảo và quần đảo ở khu vực biển Caribbean, và toàn bộ lục địa Nam Mỹ.

Vị trí địa lí

• Vùng Mỹ Latinh kéo dài từ khoảng 33° bắc đến gần 54° bắc, giáp với ba đại dương: Đại Tây Dương ở phía đông, Thái Bình Dương ở phía tây, và Nam Đại Dương ở phía nam.
• Mỹ Latinh toàn bộ thuộc bán cầu Tây, cách biệt với các châu lục khác. Phía bắc của Mỹ Latinh tiếp giáp với khu vực Bắc Mỹ (bao gồm Hoa Kỳ và Canada), một thị trường tiêu thụ lớn và nguồn cung cấp đầu tư quan trọng cho các quốc gia ở Mỹ Latinh.

=> Đánh giá: Với lợi thế giáp với nhiều biển và đại dương, khu vực Mỹ Latinh có điều kiện thuận lợi để phát triển kinh tế biển, thúc đẩy hợp tác khu vực và quốc tế; trong đó, kênh đào Panama đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc phát triển kinh tế và thương mại.

>> Xem thêm: Bài 9 Địa 11: Liên minh Châu Âu – Một liên kết kinh tế khu vực lớn

Điều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên

Đặc điểm địa hình và đất khu vực Mỹ La Tinh

Tổng quan, Mỹ La  Tinh sở hữu cấu trúc địa hình phức tạp và đa dạng, bao gồm nhiều loại hình địa hình khác nhau.

Khu vực phía tây

• Đặc điểm: là vùng núi cao, gồm sơn nguyên Mexico và dãy núi trẻ ở Trung Mỹ, dãy núi Andes cao và hùng vĩ, nằm sát bờ Thái Bình Dương.
• Tác động: địa hình núi cao phân chia mạnh, gây khó khăn cho sản xuất, sinh sống và giao thông; cũng như ngăn cản ảnh hưởng của biển đến nội địa. Vùng núi này cũng thường xuyên xảy ra các thiên tai như động đất, núi lửa, v.v.

Khu vực phía đông

• Đặc điểm: gồm núi thấp, sơn nguyên và đồng bằng, trong đó có:

• Sơn nguyên Guiana và sơn nguyên Brazil, nơi đất feralit phát triển từ dung nham núi lửa;
• Khu vực trung tâm sơn nguyên Guiana và phía đông sơn nguyên Brazil được nâng lên thành các dãy núi.
• Đồng bằng Llanos và La Plata là những khu vực đất thấp, với bề mặt bồi đắp bởi phù sa, khá bằng phẳng. Đồng bằng Amazon chủ yếu là đầm lầy, có rừng rậm phát triển.

• Tác động: vùng núi thấp, sơn nguyên và đồng bằng phía đông thuận lợi cho việc trồng trọt cây lương thực, cây công nghiệp và chăn nuôi.

Vùng biển Caribe

• Đặc điểm: gồm nhiều đảo, đất màu mỡ.
• Tác động: thuận lợi cho việc trồng trọt cây công nghiệp, cây ăn quả nhiệt đới và phát triển ngành du lịch.

Khí hậu

Phần lớn lãnh thổ Mỹ Latinh có khí hậu nóng và ẩm. Do lãnh thổ kéo dài qua nhiều vĩ độ và có cấu trúc địa hình đa dạng nên khí hậu ở đây phân hóa thành nhiều loại khác nhau.

Các loại khí hậu:

• Khí hậu xích đạo, quanh năm nóng ẩm, bao gồm khu vực phía tây đồng bằng Amazon, duyên hải phía tây Colombia và Ecuador.
• Khí hậu cận xích đạo, với hai mùa rõ rệt là mùa khô và mùa mưa, có ở phần bắc Nam Mỹ, đông và nam đồng bằng Amazon, và phía bắc sơn nguyên Brazil.
• Khí hậu nhiệt đới, nóng quanh năm với lượng mưa giảm dần từ đông sang tây, có ở Trung Mỹ và phía nam đồng bằng Amazon.
• Khí hậu cận nhiệt với mùa hè nóng, mùa đông ấm và khí hậu ôn đới mát mẻ quanh năm, phổ biến ở phía nam lục địa Nam Mỹ.
• Các vùng núi cao ở phía tây Nam Mỹ có khí hậu núi cao.

=> Tác động

• Khí hậu Mỹ Latinh rất thuận lợi cho phát triển nông nghiệp, đặc biệt là nông nghiệp nhiệt đới với các loại cây ăn quả và cây công nghiệp.
• Tuy nhiên, khí hậu ở đây cũng gây ra một số khó khăn cho cuộc sống và sản xuất, như ở một số khu vực có khí hậu khắc nghiệt (ví dụ: hoang mạc Atacama quá khô cằn, phía tây đồng bằng Amazon quá ẩm ướt); các vùng biển Caribbean và dải đất Trung Mỹ thường xuyên chịu ảnh hưởng bão nhiệt đới và lũ lụt.

Sông, hồ khu vực Mỹ La Tinh

Sông

• Mạng lưới sông ở Mỹ Latinh rất phát triển, với nhiều con sông lớn và dài chảy quanh năm như Amazon, Orinoco,…
• Sông ngòi ở đây có giá trị đa dạng: chúng không chỉ là tuyến đường giao thông quan trọng mà còn là nguồn cung cấp nước cho tưới tiêu, tiềm năng phát triển thủy điện lớn và là các điểm du lịch thu hút.

Hồ

• Phần lớn các hồ ở Mỹ Latinh là hồ nhỏ, nằm ở các vùng cao và có nguồn gốc từ kiến tạo địa chất, hoạt động núi lửa, hoặc băng hà.
• Một số hồ mang giá trị du lịch cao, như hồ Titicaca và hồ Nicaragua,…

Sinh vật

• Thảm thực vật ở Mỹ Latinh vô cùng phong phú, gồm có: rừng nhiệt đới (bao gồm rừng mưa nhiệt đới và rừng nhiệt đới gió mùa), rừng cận nhiệt đới, thảo nguyên, rừng thưa, hoang mạc và bán hoang mạc,…
• Đa dạng sinh vật ở Mỹ Latinh cũng rất phong phú, bao gồm nhiều loài động vật đặc hữu như: thú ăn kiến, cá sấu Nam Mỹ, vẹt và lạc đà Nam Mỹ (Lama),…
• Rừng ở Mỹ Latinh là nguồn cung cấp gỗ quan trọng, đồng thời có vai trò đặc biệt trong việc duy trì đa dạng sinh học và điều hoà khí hậu. Tuy nhiên, diện tích rừng tự nhiên đang có xu hướng thu hẹp do việc khai thác gỗ, mở rộng diện tích canh tác và xây dựng cơ sở hạ tầng.

>> Xem thêm: Bài 13 Địa 11 – Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN)

 Khoáng sản

• Mỹ Latinh là khu vực có nguồn tài nguyên khoáng sản phong phú, chủ yếu tập trung tại dãy núi Andes và phía đông nam sơn nguyên Brazil.
• Khoáng sản ở đây rất đa dạng; có các trữ lượng lớn như sắt (Brazil – 80 tỉ tấn,…); chì, kẽm, bạc (Bolivia, Peru, Argentina); đồng (Chile); dầu mỏ và khí tự nhiên (Venezuela, Colombia, vùng biển Caribbean,…). Ngoài ra còn có thiếc, mangan, niken,…
• Tài nguyên khoáng sản là nền tảng quan trọng cho sự phát triển của nhiều ngành công nghiệp và hoạt động xuất khẩu. Tuy nhiên, việc khai thác quá mức đang dẫn đến nguy cơ cạn kiệt nhiều loại khoáng sản.

Biển

• Mỹ Latinh giáp với ba đại dương và sở hữu vùng biển rộng lớn.
• Tài nguyên sinh vật biển dồi dào tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của ngành khai thác thủy sản, đặc biệt là ở vùng biển Thái Bình Dương.
• Dọc theo bờ biển có nhiều địa điểm lý tưởng để xây dựng các cảng biển và phát triển vận tải biển.
• Nhiều khu vực, nhất là ở Caribe, có các bãi biển đẹp với nước biển trong xanh, là điều kiện lý tưởng để phát triển du lịch biển.

Dân cư và xã hội tại khu vực Mỹ la Tinh

Dân cư

Đặc điểm dân cư ở khu vực Mỹ Latinh

• Mỹ Latinh có dân số là 652 triệu người vào năm 2020. Các quốc gia có dân số đông nhất là Brazil (211,8 triệu người) và Mexico (127,8 triệu người); tuy nhiên, cũng có các quốc gia chỉ có vài chục nghìn người như Dominica.
• Trước đây, khu vực này có tỉ lệ tăng dân số rất cao, nhưng nay đã giảm xuống đáng kể, với tỉ lệ tăng trưởng dân số toàn khu vực vào năm 2020 là 0,94%, và có sự khác biệt giữa các quốc gia.
• Mỹ Latinh là một trong những khu vực có độ đa dạng chủng tộc hàng đầu thế giới, bao gồm các nhóm người gốc Âu, Mông Cổ, châu Phi và các dân tộc lai giữa các chủng tộc khác nhau.
• Mỹ Latinh đang trải qua thời kỳ dân số vàng và đối mặt với quá trình già hóa dân số. Vào năm 2020, số người trong độ tuổi từ 15 đến 64 chiếm 67,2% tổng dân số, trong khi những người từ 65 tuổi trở lên chiếm 8,9%.
• Mật độ dân số trung bình của Mỹ Latinh vào năm 2020 là khoảng 32 người/km², mức này tương đối thấp so với nhiều khu vực khác trên thế giới.

• Dân cư chủ yếu tập trung đông đúc ở các đảo lớn thuộc vùng biển Caribe, các khu vực ven biển, và các đồng bằng màu mỡ,…
• Ở các khu vực núi cao, rừng mưa nhiệt đới và vùng khô cằn, dân cư thường rất thưa thớt.

Ảnh hưởng

• Thuận lợi: Với dân số đông và cơ cấu dân số vàng, Mỹ Latinh có nguồn lực lao động phong phú, tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển kinh tế và thu hút đầu tư.
• Khó khăn: Sự phân bố dân cư không đồng đều gây khó khăn trong việc khai thác tài nguyên thiên nhiên và phát triển kinh tế; ngoài ra, nhiều quốc gia ở Mỹ Latinh còn phải đối mặt với các thách thức như an ninh xã hội, vấn đề việc làm, di cư…

Đô thị hóa

Đặc điểm đô thị hóa ở các nước trong khu vực Mỹ La tinh

• Quá trình đô thị hóa ở Mỹ Latinh liên quan mật thiết đến lịch sử nhập cư và khai thác lãnh thổ. Các thành phố bắt đầu phát triển mạnh từ thế kỷ XVI, sau khi thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha chinh phục vùng này.
• Tỉ lệ dân cư sống ở đô thị ở Mỹ Latinh khá cao so với các khu vực khác trên thế giới, đặc biệt là so với các nước đang phát triển.

• Vào năm 1950, khoảng 40% dân số Mỹ Latinh sống tại các khu đô thị; đến năm 2020, con số này đã tăng lên khoảng 80%.
• Một số quốc gia như Uruguay và Argentina có tỉ lệ dân đô thị chiếm hơn 90% tổng dân số.

• Mỹ Latinh có nhiều thành phố đông dân hàng đầu thế giới. Vào năm 2020, khu vực này có khoảng 60 thành phố với dân số trên 1 triệu người, bao gồm 6 siêu đô thị với dân số trên 10 triệu người: São Paulo (22,0 triệu), Mexico City (21,8 triệu), Buenos Aires (15,2 triệu), Rio de Janeiro (13,5 triệu), Bogotá (11 triệu) và Lima (10,7 triệu).

Ảnh hưởng

• Thuận lợi: Đô thị hóa đã thúc đẩy phát triển công nghiệp, dịch vụ và lan tỏa lối sống đô thị, nhưng cũng gây ra một số vấn đề kinh tế-xã hội.
• Khó khăn: Đô thị hóa tự phát gây ra các vấn đề như thất nghiệp, ô nhiễm môi trường, các tệ nạn xã hội và vấn đề an ninh trật tự.

Xã hội

• Khu vực Mỹ Latinh sở hữu nền văn hóa riêng biệt, thường được gọi là “văn hóa Mỹ Latinh”, với các lễ hội, ẩm thực, âm nhạc và vũ điệu đặc trưng phát triển từ sự giao thoa giữa văn hóa của các nền văn minh cổ xưa như Inca, Maya, Aztec và văn hóa của các dân tộc di cư đến đây. Sự đa dạng và độc đáo trong văn hóa là điểm hấp dẫn du khách quốc tế.
• Cùng với sự phát triển kinh tế, chất lượng cuộc sống của người dân ở các quốc gia Mỹ Latinh cũng đã có những thay đổi tích cực.
• Bên cạnh những tiến bộ xã hội, nhiều quốc gia ở Mỹ Latinh vẫn đang đối mặt với một số vấn đề tồn tại như:

• Chênh lệch giàu nghèo (tỷ lệ người nghèo cao và sự chênh lệch lớn giữa nhóm giàu và nhóm nghèo);
• Xung đột xã hội xuất hiện ở một số quốc gia,…

Sơ đồ tư duy khu vực Mỹ La Tinh chi tiết nhất

Sơ đồ tư duy về khu vực Mỹ La Tinh sau đây sẽ giúp các em khái quát tổng quan nhất về lý thuyết bài 6 – Địa lý 11 này:

Sơ đồ tư duy khu vực Mỹ La Tinh