Hướng dẫn soạn bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc – Ngữ văn 11

Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc không chỉ là tác phẩm nổi bật của Nguyễn Đình Chiểu mà còn phản ánh sâu sắc tinh thần yêu nước và nỗi đau thương của dân tộc. Đoạn văn tế ghi lại tấm gương anh dũng của những nghĩa sĩ đã hy sinh vì độc lập, thể hiện lòng tự hào và trách nhiệm của mỗi người đối với Tổ quốc. Hãy cùng Kiến Thức THPT soạn bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc chi tiết để khám phá giá trị nghệ thuật và ý nghĩa của tác phẩm này.

Trước khi đọc – soạn bài Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc lớp 11

Câu hỏi 1: Hãy kể văn tắt hiểu biết của bạn về một tấm gương đã anh dũng hi sinh vì nền độc lập tự chủ của dân tộc trong thời kỳ chống thực dân Pháp xâm lược.

Hướng dẫn trả lời:

Tấm gương về sự hi sinh anh dũng vì độc lập tự do của dân tộc trong thời kì kháng chiến chống Pháp có thể nhắc đến anh hùng Phan Đình Giót. Ông sinh ra tại tỉnh Hà Tĩnh và có những đóng góp quan trọng vào chiến thắng Điện Biên Phủ năm 1945. Ông nổi tiếng khi dùng thân mình để lấp lỗ châu mai, giúp quân ta tiến công đánh bại kẻ thù tại cứ điểm Him Lam, góp phần vào thắng lợi của chiến dịch Điện Biên Phủ.

Câu hỏi 2: Theo bạn, việc tưởng nhớ và tôn vinh những người đã hi sinh cho sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc có ý nghĩa như thế nào trong việc giáo dục thế hệ trẻ hôm nay?

Hướng dẫn trả lời:

Theo ý kiến của em, việc ghi nhớ và tri ân những người đã hi sinh để bảo vệ Tổ quốc mang lại ý nghĩa vô cùng lớn lao trong việc giáo dục thế hệ trẻ ngày nay. Điều này cho thấy chúng ta luôn ghi nhớ công lao của những người đã ngã xuống vì sự độc lập của dân tộc.

Qua đó, thế hệ trẻ sẽ được nhắc nhở về truyền thống “uống nước nhớ nguồn” và càng thêm trân trọng giá trị của nền độc lập dân tộc.

Đọc văn bản – Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc lớp 11

1. Chú ý cách ngắt nhịp câu văn biền ngẫu.

Hướng dẫn trả lời:

Đây là một bài văn tế được viết theo lối biền ngẫu, có nhịp điệu, đối câu và gieo vần. Văn tế là loại văn thường sử dụng để bày tỏ lòng thương xót đối với người đã qua đời, mang nội dung ca ngợi đức hạnh, công lao, và thể hiện sự tiếc nuối, đau buồn trước số phận của họ.

2. Hoàn cảnh xuất thân nghèo khó của nghĩa binh.

Hướng dẫn trả lời:

Họ vốn là những người nông dân nghèo khổ, thật thà, mộc mạc, suốt ngày chỉ quen với việc chăn trâu, cày ruộng. Hoàn cảnh sống cô đơn, thiếu người nương tựa, âm thầm lặng lẽ lao động mà vẫn nghèo khó.

3. Thái độ của nghĩa binh đối với bọn cướp nước.

Hướng dẫn trả lời:

Khi thực dân Pháp xâm lược, người nông dân ban đầu cảm thấy lo sợ, rồi trông chờ vào tin tức từ quan – sau đó là ghét, căm thù, và cuối cùng là đứng lên chống lại.

Vốn là những người nông dân nghèo khó, không quen thuộc với chiến tranh, việc họ lo sợ là điều dễ hiểu.

Sự mong mỏi vào “quan” được ví như “trời hạn trông mưa.”

Thái độ đối với kẻ thù: “ghét thói mọi như nhà nông ghét cỏ,” “muốn tới ăn gan,” “muốn ra cắn cổ.”

– Sự căm ghét và thù hận được đẩy lên đến cực điểm, diễn tả bằng những hình ảnh cường điệu nhưng đầy chân thực.

– Nhận thức về Tổ quốc: Họ không tha thứ cho những kẻ thù gian dối, lừa lọc. Họ tự nguyện đứng lên chiến đấu.

Diễn biến tâm trạng của người nông dân cho thấy sự chuyển hóa phi thường trong thái độ của họ. Chính lòng yêu nước và niềm căm thù giặc, cùng với sự thờ ơ, thiếu trách nhiệm của “quan,” đã thúc đẩy họ tự lực, tự nguyện đứng lên chiến đấu.

4. Tinh thần chiến đấu quả cảm của nghĩa binh. Chủ ý các hình ảnh đối lập.

Hướng dẫn trả lời:

Tinh thần chiến đấu kiên cường: Tuy họ chỉ là dân thường trong các thôn ấp, nhưng vì trọng nghĩa mà trở thành quân chiêu mộ.

– Quân trang đơn sơ: chỉ với chiếc áo vải, ngọn tầm vông, lưỡi dao phay, bó rơm, họ đã viết nên trang sử hào hùng, thể hiện rõ sự dũng cảm của những người nông dân nghĩa sĩ.

– Họ đã lập được những chiến công vang dội: “đốt xong nhà dạy đạo”, “chém rớt đầu quan hai nọ”.

– Những hành động như “đạp rào”, “xô cửa”, “liều mình”, “đâm ngang”, “chém ngược”… được miêu tả bằng hàng loạt động từ mạnh, tạo nên nhịp điệu dồn dập và khẩn trương.

Tác giả sử dụng hình ảnh đối lập để nhấn mạnh tinh thần chiến đấu kiên cường trong hoàn cảnh khó khăn. Dù quân trang đơn sơ, tinh thần chống kẻ thù của họ vẫn vững vàng, thể hiện quyết tâm giành độc lập cho dân tộc

5. Giọng văn trầm hùng, âm hưởng bi tráng.

Hướng dẫn trả lời:

Giọng văn tế dường như chứa đựng nỗi tiếc thương của tác giả trước sự hi sinh anh dũng của các chiến sĩ Cần Giuộc. Họ là những người nông dân trẻ, mang trong mình dòng máu anh hùng cùng lòng tự hào và tự tôn dân tộc mãnh liệt. 

6. Cảm xúc xót thương.

Hướng dẫn trả lời:

Giọng văn thay đổi linh hoạt, thích ứng với từng nội dung biểu đạt và trạng thái cảm xúc, nhưng chủ đạo vẫn là âm hưởng thống thiết. Khi nhắc đến cuộc sống cơ cực và nghèo khó của người nông dân, giọng văn trở nên trầm lắng, bùi ngùi thể hiện rõ niềm cảm thông, thương xót của tác giả trước sự ra đi của họ. 

7. Ngợi ca tinh thần và sự hi sinh anh dũng của nghĩa binh.

Hướng dẫn trả lời:

Những vần thơ cuối như một lời khẳng định về sự bất tử của các nghĩa sĩ nông dân Cần Giuộc, đồng thời cũng là tiếng nói tôn vinh sự hy sinh cao cả của họ vì đại nghĩa. Họ sẽ mãi mãi sống trong trái tim người dân Nam Bộ nhờ những công lao vĩ đại của mình, và các thế hệ sau sẽ luôn ghi nhớ và tri ân những đóng góp của họ.

Sau khi đọc – soạn bài Văn tế nghĩa sĩ cần giuộc ngắn gọn

Câu hỏi 1: Căn cứ vào hiểu biết chung về cấu trúc nội dung thể văn tế, hãy xác định bố cục và nêu nội dung chính của mỗi phần trong văn bản.

Hướng dẫn trả lời:

Bố cục của văn bản có thể chia thành:

– Lung khởi (từ đầu đến vang như mõ): Khái quát về cuộc đời của những nghĩa sĩ Cần Giuộc.

– Thích thực (tiếp… súng nổ): Hồi tưởng về những chiến công của những người nghĩa sĩ.

– Ai vãn (tiếp… dờ trước ngõ): Lời tiếc thương của tác giả và những người thân trước sự hy sinh của những người nghĩa sĩ.

– Kết (còn lại): Tình cảm xót thương của những người đứng tế đối với linh hồn người chết.

Câu hỏi 2: Câu văn mở đầu “Súng giặc đất rền; Lòng dân trời tỏ.” có ý nghĩa như thế nào trong việc thể hiện tư tưởng chung của bài văn tế?

Hướng dẫn trả lời:

Câu văn “Súng giặc đất rền; Lòng dân trời tỏ” nêu bật sự đối lập giữa sức mạnh tàn bạo của vũ khí kẻ thù và tinh thần kiên cường của nhân dân. 

Ý nghĩa của câu này trong bài văn tế là khẳng định rằng, dù đất nước đang đối diện với những cuộc tấn công dữ dội, lòng yêu nước và ý chí của nhân dân vẫn sáng ngời như trời tỏ. 

Câu văn nhấn mạnh rằng, sức mạnh tinh thần, lòng yêu nước và sự đoàn kết của nhân dân chính là yếu tố then chốt trong cuộc đấu tranh giành độc lập, đồng thời thể hiện tư tưởng chủ đạo của bài văn, khẳng định sức mạnh của lòng dân trong hoàn cảnh gian khó.

Câu 3: Lòng căm thù giặc của người nghĩa sĩ nông dân Cần Giuộc được tác giả thể hiện trong tác phẩm như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:

Qua phần Lung khởi, tác giả đã hồi tưởng về hình ảnh người nông dân nghĩa sĩ với những phẩm chất cần cù, vất vả, đặc biệt là tinh thần căm thù giặc mãnh liệt.“Bữa thấy bòng bong che trắng lốp, muốn tới ăn gan; ngày xem ống khói chạy đen sì, muốn ra cắn cổ.” Những câu văn này gợi nhớ đến tinh thần chiến đấu sục sôi của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn trong tác phẩm “Hịch tướng sĩ”. 

Những câu văn thể hiện tinh thần chiến đấu mãnh liệt vì nền độc lập của dân tộc. Điều này cho thấy một truyền thống lâu đời, từ xưa đến nay, người dân Việt Nam luôn mang trong mình lòng yêu nước nồng nàn, sự căm hờn giặc và ý chí quyết tâm bảo vệ Tổ quốc. Tất cả đều bắt nguồn từ tình yêu nước và lòng thương dân sâu sắc của dân tộc ta.

Câu 4: Liệt kê các động từ mà tác giả đã sử dụng để thể hiện tinh thần chiến đấu dũng cảm của các nghĩa sĩ Cần Giuộc trong đoạn 2 của văn bản. Nêu nhận xét về cách sử dụng các động từ này.

Hướng dẫn trả lời:

Các động từ được tác giả sử dụng: bày bố, cầm, đốt, dạy, chém rớt, đạp rào, xô cửa xông vào, đâm ngang, chém ngược…

Tất cả nhằm thể hiện tinh thần chiến đấu kiên cường, mạnh mẽ của người dân, dù thiếu thốn về quân trang và vũ khí, họ vẫn tận dụng mọi thứ sẵn có để đánh bại kẻ thù. Chính tinh thần ấy đã giúp các nghĩa sĩ vượt qua nỗi sợ hãi trước kẻ địch, khơi dậy ý chí, quyết tâm đánh bại kẻ thù để bảo vệ đất nước.

Câu 5: Tinh thần chiến đấu anh dũng của người nghĩa sĩ nông dân trong trận quyết chiến tấn công đồn giặc được tác giả hiểu như thế nào?

Hướng dẫn trả lời:

Những câu thơ của tác giả như lặng lẽ trôi trong ký ức, thể hiện nỗi tiếc thương vô hạn cho những người đã khuất. Cái chết của họ khiến trời đất, cỏ cây đều nhuốm màu tang tóc, tạo nên bầu không khí u ám. Sự hy sinh ấy gây đau đớn, khiến trái tim ta nhói đau. Nguyễn Đình Chiểu nhân danh lịch sử để khóc thương những anh hùng đã ngã xuống vì Tổ quốc. Âm thanh thê lương trong đoạn văn hòa quyện tiếng khóc của tác giả, nhân dân và gia đình, như một tiếng khóc chung của dân tộc. Ngòi bút của ông đã gom góp mọi nỗi đau để cất lên tiếng khóc cao cả. Sau những giây phút đẫm nước mắt, lời văn trở nên sáng rõ, thể hiện quan niệm sâu sắc về lẽ sống, cái chết và ý nghĩa của sự hy sinh.

Câu 6: Từ câu 16 đến câu 25, tác giả đã nhìn nhận ra sao về hành động xả thân vì nghĩa của người nghĩa sĩ nông dân Cần Giuộc.

Hướng dẫn trả lời:

Phần kết của bài văn tế là lời tán dương những linh hồn đã khuất của Nguyễn Đình Chiểu. Dù họ đã ra đi, nhưng công lao vẫn mãi được ghi nhớ cùng năm tháng. “Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc” – dù còn sống hay đã khuất, tinh thần chiến đấu vì Tổ quốc vẫn trường tồn, linh hồn họ vẫn luôn dõi theo và bảo vệ quê hương.

Câu 7: Ý nghĩa của sự hi sinh và tình cảm của nhân dân dành cho người nghĩa sĩ được tác giả thể hiện trong phần cuối bài thơ (từ “Ôi thôi thôi! Đến hết) gợi cho bạn những suy nghĩ gì về lẽ sống?

Hướng dẫn trả lời: 

– Nỗi xót xa dành cho người nghĩa sĩ, nỗi đau phủ bóng lên cuộc đời và số phận của người mẹ già ngồi khóc con trong lều khuya leo lét ánh đèn.

– Sự hy sinh của nghĩa binh đã đánh thức ý thức của những người còn sống về số phận của đồng bào, nhắc nhở rằng quân giặc vẫn còn đó, làm bốn bề mây đen giăng kín, cần phải tiếp tục đứng lên cứu nước, cứu dân tộc.

– Dù đã hy sinh nhưng như vẫn sống, linh hồn các nghĩa binh vẫn cùng nhân dân đánh giặc, tiếp tục giữ vững lòng trung quân ái quốc.

Câu 8 (trang 106 sgk Ngữ văn 11 Tập 2): Khái quát những nét đặc sắc về phương diện nghệ thuật của Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc.

Hướng dẫn trả lời:

Bài văn tế thấm đẫm chất trữ tình, với những hình ảnh và giọng điệu vừa xót xa vừa tôn vinh những người nghĩa sĩ nông dân. Thủ pháp tương phản và cấu trúc biền ngẫu đã mang đến cho bài văn tế một vẻ trang nghiêm khi so sánh cuộc sống của những người nông dân Cần Giuộc trước kia với hình ảnh những nghĩa sĩ Cần Giuộc hiện tại. Ngôn ngữ trong bài vừa mang tính tôn kính, vừa mộc mạc, gần gũi, đậm đà sắc thái Nam Bộ.

Kết nối đọc – viết

Bài tập: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) nêu suy nghĩ của bạn về “lựa chọn và hành động” của nghĩa sĩ Cần Giuộc khi đối đầu với kẻ thù xâm lược.

Hình tượng người nông dân nghĩa sĩ yêu nước hiện lên thật quả cảm và hào hùng. Lòng yêu nước sâu sắc từ trái tim họ khiến họ trở nên đẹp đẽ, lấp lánh. Vẻ đẹp ấy toát ra từ lòng căm thù giặc, biến thành hành động khởi nghĩa. Họ tự nguyện đứng lên chiến đấu để bảo vệ Tổ quốc, thể hiện nét đẹp bản chất của người nông dân Cần Giuộc. Nguyễn Đình Chiểu khắc họa rõ nét vẻ đẹp trong tâm hồn và hành động của họ, tạo ra sức mạnh lớn từ trách nhiệm lịch sử. Dù đối mặt với kẻ thù mạnh mẽ, vũ khí của họ chỉ là “một manh áo vải” hay “một ngọn tầm vông”. Điều này thể hiện tấn bi kịch sâu sắc của người nghĩa sĩ Cần Giuộc, cũng như bi kịch lịch sử của đất nước trong thời kỳ nghiệt ngã, kéo dài cả thế kỷ.

Chúng tôi vừa trình bày xong những thông tin cần thiết để bạn đọc có thể tiếp thu nhanh hơn về bài văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc trong chương trình Ngữ văn lớp 11. Mong rằng tài liệu này sẽ là người bạn đồng hành hữu ích cho quá trình học tập của các bạn.

<<Xem thêm>> Soạn bài Bài ca ngất ngưởng ngắn nhất – Ngữ văn 11 – KNTT