Lý thuyết quần xã sinh vật là gì? Sơ đồ tư duy của quần xã sinh vật

Để giúp học sinh lớp 12 chuẩn bị tốt cho kỳ thi THPT Quốc gia năm 2025, Kiến thức THPT đã tổng hợp và biên soạn bộ tài liệu Sinh học 12, Bài 40: Quần xã sinh vật và những đặc trưng cơ bản. Bộ tài liệu này bao gồm nội dung lý thuyết đầy đủ, câu hỏi trắc nghiệm chi tiết, cùng hướng dẫn giải các bài tập trong sách giáo khoa Sinh học 12 một cách tỉ mỉ.

Khái niệm về quần xã sinh vật

Quần xã sinh vật bao gồm các quần thể của nhiều loài khác nhau cùng tồn tại trong một không gian và khoảng thời gian nhất định.

Các sinh vật trong quần xã liên kết chặt chẽ với nhau, tạo thành một thực thể thống nhất và do đó, cấu trúc của quần xã rất ổn định. Các thành viên của quần xã cũng đã thích nghi tốt với môi trường sống xung quanh.

Một số đặc điểm nổi bật của quần xã sinh vật

Đặc trưng về thành phần các loài trong quần xã

• Độ đa dạng của quần xã được định nghĩa qua số lượng các loài và số lượng cá thể từng loài trong quần xã đó, phản ánh mức độ biến động, ổn định hoặc suy thoái của quần xã sinh vật.
• Loài ưu thế là những loài có vai trò chủ chốt trong quần xã, thể hiện qua số lượng cá thể lớn, sinh khối cao hoặc hoạt động tích cực.
• Loài đặc trưng là loài duy nhất tồn tại trong một quần xã cụ thể, không xuất hiện ở đâu khác.

>> Xem thêm: Chức năng của DNA là gì? Cấu tạo, cấu trúc chức năng DNA

Đặc trưng về phân bố các cá thể của quần xã

• Sự phân bố của cá thể trong không gian của quần xã phụ thuộc vào nhu cầu sống của từng loài. Thông thường, sự phân bố này giúp giảm thiểu cạnh tranh giữa các loài và tăng hiệu quả khai thác nguồn tài nguyên trong môi trường.
• Phân bố theo chiều thẳng đứng trong quần xã được thể hiện rõ nét qua các tầng cây trong rừng mưa nhiệt đới, mỗi tầng thích ứng với điều kiện ánh sáng khác nhau, dẫn đến sự phân tầng tương ứng của động vật.
• Phân bố theo chiều ngang diễn ra khi các sinh vật được phân bố từ đỉnh núi xuống chân núi, hoặc từ vùng đất liền ra vùng khơi xa, thể hiện sự thích ứng của chúng với môi trường sống khác nhau.

Đặc trưng về quan hệ dinh dưỡng của các nhóm sinh vật trong quần xã

Quần xã sinh vật bao gồm các nhóm sinh vật đa dạng, mỗi nhóm có mối quan hệ dinh dưỡng riêng biệt.

• Nhóm sinh vật sản xuất bao gồm cây xanh và một số vi sinh vật tự dưỡng như vi khuẩn lam và vi khuẩn lưu huỳnh, cung cấp năng lượng cho toàn bộ quần xã thông qua quá trình quang hợp.
• Nhóm sinh vật tiêu thụ gồm các loài ăn thực vật và các loài ăn động vật khác, đóng vai trò là những mắt xích quan trọng trong chuỗi thức ăn của quần xã.
• Nhóm sinh vật phân giải bao gồm các loài vi sinh vật dị dưỡng như vi khuẩn, nấm, và một số động vật sống trong đất, chuyên phân hủy các chất hữu cơ, từ đó giải phóng chất dinh dưỡng trở lại môi trường.

>> Xem thêm: Đột biến gen là gì? Sơ đồ đột biến gen SGK kết nối tri thức lớp 12

Mối quan hệ giữa các loài trong quần xã sinh vật như thế nào?

Các mối quan hệ sinh thái được thể hiện trong bảng sau

• Khống chế sinh học là hiện tượng trong đó số lượng cá thể của một loài được duy trì ở mức ổn định, không quá cao hoặc quá thấp, nhờ vào tác động của các mối quan hệ hỗ trợ hoặc cạnh tranh giữa các loài trong quần xã.
• Trong nông nghiệp, người ta thường áp dụng phương pháp sử dụng các loài thiên địch để kiểm soát số lượng các loài gây hại. Chẳng hạn, ong kí sinh được sử dụng để diệt trừ bọ dừa, hoặc rệp xám được dùng để kiểm soát sự phát triển của cây xương rồng bà.

Sơ đồ tư duy quần xã sinh vật

Dưới đây là tóm tắt ngắn gọn bài học về quần xã sinh vật các em cần nắm được: