Lý thuyết về cảm ứng ở thực vật kèm sơ đồ tư duy – Sinh 11

Để giúp học sinh hiểu sâu về phần Cảm ứng ở thực vật, loạt bài giảng này sẽ cung cấp lý thuyết cần thiết cùng với các bài tập được chọn lọc trong chủ đề này, đi kèm lời giải chi tiết. Mong rằng những tài liệu này của Kiến thức THPT sẽ hỗ trợ các em trong quá trình ôn tập và giúp đạt kết quả tốt trong kỳ thi môn Sinh học lớp 11.

Cảm ứng ở thực vật là gì?

Cảm ứng ở thực vật là quá trình thực vật tiếp nhận và phản ứng lại với các tác động từ môi trường xung quanh.

Vai trò của cảm ứng ở thực vật

Đảm bảo rằng thực vật khai thác hiệu quả các nguồn tài nguyên thiết yếu như nước, ánh sáng và dinh dưỡng khoáng. 

Khi đối mặt với các tác động bất lợi, thực vật sẽ tự vệ, qua đó thích nghi tốt hơn với những biến động liên tục của môi trường, tạo điều kiện thuận lợi cho sự sinh trưởng và phát triển bình thường của cây.

Đặc điểm của cảm ứng ở thực vật là gì?

• Các yếu tố môi trường là những nhân tố chính gây ra phản ứng cảm ứng ở thực vật. 
• Những phản ứng này thường diễn ra một cách chậm chạp và không dễ dàng nhận thấy bằng mắt thường trong thời gian ngắn. 
• Chúng có thể liên quan trực tiếp đến quá trình sinh trưởng hoặc không liên quan đến sự phát triển của tế bào.

>> Xem thêm: Lý thuyết tuần hoàn ở động vật SGK kết nối tri thức lớp 11

Các hình thức cảm ứng ở thực vật là gì?

Cảm ứng ở thực vật bao gồm các hình thức phản ứng đa dạng đối với các kích thích từ môi trường xung quanh. Dưới đây là một số hình thức cảm ứng phổ biến:

Hướng động là gì?

Hướng động là một phản ứng của cây, thể hiện qua sự vận động của các bộ phận khi tiếp xúc với kích thích từ một hướng nhất định.

Các loại hướng động bao gồm:

• Hướng động dương: Thực vật di chuyển hướng tới nguồn kích thích.
• Hướng động âm: Thực vật di chuyển ra xa nguồn kích thích.

Về phân loại hướng động:

• Hướng sáng: Đây là phản ứng sinh trưởng của thực vật đối với ánh sáng, thể hiện qua việc các bộ phận của cây hướng về nguồn sáng.

Hướng hóa là phản ứng sinh trưởng của các cơ quan hoặc bộ phận của thực vật đối với sự hiện diện của các chất hóa học trong môi trường

Hướng nước là một dạng đặc biệt của hướng hóa, nơi rễ cây phát triển hướng về phía nguồn nước khi nước được phân bố không đều trong môi trường.

Hướng tiếp xúc là phản ứng sinh trưởng của thực vật đối với sự kích thích cơ học đến từ một hướng cụ thể.

Ứng động là gì?

Phản ứng sinh trưởng là hình thức phản ứng của thực vật đối với tác động cơ học từ một phía cụ thể.

Các loại ứng động được phân loại như sau:

• Ứng động sinh trưởng: Là những vận động phát sinh do sự phát triển và phân chia tế bào không đồng đều ở các cơ quan phản ứng, dưới tác động của các kích thích không xác định hướng trong môi trường.
• Ứng động không sinh trưởng: Là những vận động do thay đổi sức trương nước trong các cơ quan phản ứng, hoặc do sự lan truyền của kích thích trong các tế bào và mô chuyên biệt, dưới ảnh hưởng của các yếu tố cơ học hoặc hóa học.

>> Xem thêm: Hô hấp ở động vật là gì? Các hình thức hô hấp ở động vật

Cơ chế của cảm ứng ở thực vật là gì?

Cơ chế hướng động hoạt động như sau: tác nhân kích thích tác động lên một hướng cụ thể, kích hoạt các thụ thể trên bộ phận tiếp nhận. Thông tin sau đó được truyền tới bộ phận phản ứng, làm thay đổi mức độ hormone auxin ở hai phía đối diện của bộ phận này. 

Điều này dẫn đến sự dãn dài không đồng đều của các tế bào ở hai bên, cuối cùng tạo nên sự uốn cong của bộ phận phản ứng.

Cơ chế ứng động không sinh trưởng hoạt động như sau: tác nhân kích thích ảnh hưởng lên các thụ thể của bộ phận tiếp nhận kích thích, thông tin kích thích sau đó được chuyển tới các tế bào của bộ phận phản ứng. Điều này kích hoạt các bơm ion, qua đó thay đổi sức trương nước trong bộ phận đáp ứng, dẫn đến hiện tượng cụp lá ở cây trinh nữ.

Cơ chế ứng động không sinh trưởng hoạt động như sau: các yếu tố môi trường như nhiệt độ và ánh sáng theo chu kỳ (ngày đêm, theo mùa) ảnh hưởng đến chồi cây, làm thay đổi tỷ lệ hàm lượng các hormone trong chồi, từ đó kích thích hoặc ức chế sự phát triển của chồi.

Ứng dụng của hướng động thực vật là gì?

• Tăng kích thước của bộ rễ bằng cách làm cho đất trở nên tơi xốp, thoáng khí, bổ sung phân bón và tưới nước quanh gốc cây.
• Thúc đẩy mầm cây phát triển dài hơn bằng cách giới hạn lượng ánh sáng trong giai đoạn đầu khi hạt nảy mầm, trồng với mật độ cao khi cây còn non và thưa dần khi cây trưởng thành. 
• Đối với các loại cây leo, khuyến khích sự sinh trưởng bằng cách xây dựng giàn cho chúng bám và leo.

Ứng dụng của ứng động thực vật là gì?

• Kéo dài thời gian nghỉ ngơi của củ và hạt bằng cách giảm nhiệt độ và độ ẩm trong môi trường bảo quản. 
• Kích thích sự nảy mầm của hạt giống và củ giống bằng cách cung cấp nước, tăng nhiệt độ và sử dụng các chất kích thích sinh trưởng. 
• Tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình ra hoa bằng cách lựa chọn vùng trồng phù hợp, đồng thời đảm bảo các yêu cầu về ánh sáng và nhiệt độ cần thiết.

Tóm tắt lý thuyết cảm ứng ở thực vật bằng sơ đồ tư duy như sau:

Tóm tắt lý thuyết cảm ứng ở thực vật bằng sơ đồ tư duy

Qua bài viết này, chúng ta đã cùng nhau khám phá về cảm ứng ở thực vật. Nhờ có khả năng cảm nhận và phản ứng với môi trường, thực vật có thể thích nghi với những điều kiện sống khác nhau và đảm bảo sự tồn tại của loài.