Góc nhìn thứ nhất là gì? Vai trò trong văn học, phim ảnh

Trong thế giới kể chuyện, dù là trang sách hay màn ảnh rộng, cách câu chuyện được hé lộ đóng vai trò then chốt trong việc thu hút và tạo ấn tượng cho người đọc, người xem. Một trong những kỹ thuật kể chuyện mạnh mẽ và phổ biến nhất chính là sử dụng góc nhìn thứ nhất. Vậy, góc nhìn thứ nhất là gì và tại sao nó lại có sức ảnh hưởng lớn đến vậy trong văn học và phim ảnh? Bài viết này sẽ cùng các bạn học sinh khám phá chi tiết về khái niệm này.

Góc nhìn thứ nhất là gì?

Góc nhìn thứ nhất (First-person perspective) là một phương thức kể chuyện mà trong đó, câu chuyện được tường thuật bởi một nhân vật trực tiếp tham gia hoặc chứng kiến các sự kiện. Nhân vật này sử dụng đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất như “tôi” (hoặc “chúng tôi” nếu là góc nhìn tập thể). Người kể chuyện xưng “tôi” chia sẻ những gì họ nhìn thấy, nghe thấy, cảm nhận, suy nghĩ và trải nghiệm một cách trực tiếp.

Đặc điểm cốt lõi của góc nhìn này là tính chủ quan. Mọi thông tin, sự kiện, và nhân vật khác đều được lọc qua lăng kính nhận thức và cảm xúc của người kể chuyện “tôi”. Điều này tạo ra sự khác biệt rõ rệt so với góc nhìn thứ ba, nơi người kể chuyện đứng bên ngoài câu chuyện và tường thuật bằng các đại từ như “hắn”, “cô ấy”, “anh ấy”, “họ” (ví dụ: góc nhìn thứ ba hạn tri chỉ biết suy nghĩ một nhân vật, hoặc góc nhìn thứ ba toàn tri biết tất cả mọi thứ).

Mục tiêu của việc sử dụng góc nhìn thứ nhất thường là để tạo ra một kết nối mật thiết, giúp độc giả hoặc khán giả dễ dàng nhập tâm và đồng cảm với nhân vật chính.

Góc nhìn thứ nhất (First-person perspective)

Tại sao góc nhìn thứ nhất quan trọng trong văn học?

Trong văn học, góc nhìn thứ nhất mang lại nhiều giá trị độc đáo, góp phần tạo nên sức hấp dẫn và chiều sâu cho tác phẩm.

Tạo sự gần gũi, đồng cảm

Khi đọc một câu chuyện được kể từ ngôi “tôi”, độc giả có cảm giác như đang trực tiếp lắng nghe lời tâm sự, chia sẻ của nhân vật. Chúng ta bước vào thế giới nội tâm của họ, cảm nhận trực tiếp những niềm vui, nỗi buồn, hy vọng, và cả những dằn vặt. Sự tiếp cận trực tiếp này phá vỡ khoảng cách giữa người đọc và nhân vật, tạo nên một sợi dây liên kết cảm xúc mạnh mẽ. Ví dụ điển hình là cuốn “Nhật ký Đặng Thùy Trâm”, nơi những dòng chữ của người nữ bác sĩ trẻ nơi chiến trường khốc liệt đã chạm đến trái tim hàng triệu độc giả bởi sự chân thật và gần gũi đến từ góc nhìn thứ nhất.

Khám phá nội tâm nhân vật sâu sắc

Góc nhìn thứ nhất là công cụ lý tưởng để đi sâu vào những dòng suy nghĩ phức tạp, những mâu thuẫn nội tâm mà chỉ nhân vật đó mới biết. Độc giả có thể hiểu rõ hơn động cơ đằng sau mỗi hành động, những đấu tranh tâm lý, những bí mật thầm kín. Nhân vật Holden Caulfield trong tác phẩm kinh điển “Bắt trẻ đồng xanh” của J.D. Salinger là một ví dụ tiêu biểu. Qua lời kể của Holden, chúng ta thấy được sự nổi loạn, nỗi cô đơn, và cái nhìn đầy trăn trở về thế giới người lớn – những điều khó có thể diễn tả trọn vẹn nếu dùng góc nhìn khác.

Tạo hiệu ứng bí ẩn, hồi hộp (khi người kể không đáng tin cậy)

Một khía cạnh thú vị của góc nhìn thứ nhất là khả năng tạo ra “người kể không đáng tin cậy” (unreliable narrator). Do thông tin bị giới hạn hoàn toàn bởi những gì nhân vật “tôi” biết hoặc muốn tiết lộ, họ có thể có cái nhìn phiến diện, hiểu sai sự việc, cố tình che giấu sự thật, hoặc thậm chí là nói dối. Điều này tạo ra một lớp màn bí ẩn, khiến độc giả phải tự mình suy luận, phán đoán và đôi khi bị dẫn dắt vào những tình huống bất ngờ. Nhiều tác phẩm trinh thám, kinh dị đã tận dụng hiệu quả kỹ thuật này để tăng cường sự hồi hộp và kịch tính.

Thể hiện quan điểm, tư tưởng cá nhân

Đôi khi, tác giả mượn lời nhân vật xưng “tôi” để trực tiếp bày tỏ quan điểm, tư tưởng của mình về các vấn đề xã hội, triết lý nhân sinh hay những trải nghiệm cuộc sống. Góc nhìn chủ quan này mang đậm dấu ấn cá nhân của người kể, giúp truyền tải thông điệp một cách mạnh mẽ và thấm thía hơn. Lời kể trở thành một tiếng nói riêng, phản ánh một thế giới quan độc đáo.

Góc nhìn thứ nhất trong phim ảnh: Sức mạnh của trải nghiệm trực tiếp

Không chỉ dừng lại ở văn học, góc nhìn thứ nhất còn được ứng dụng mạnh mẽ trong điện ảnh, mang đến những trải nghiệm độc đáo cho khán giả.

Tạo cảm giác nhập vai chân thực (POV shot)

Kỹ thuật quay phim Point of View (POV) đặt máy quay vào vị trí đôi mắt của nhân vật, cho phép khán giả nhìn thấy chính xác những gì nhân vật đang thấy. Đây là cách hiệu quả nhất để tạo cảm giác nhập vai hoàn toàn. Khán giả như đang tự mình trải qua các tình huống, đặc biệt hiệu quả trong các thể loại đòi hỏi sự tương tác cao như phim hành động, kinh dị, hay phiêu lưu. Ví dụ, những cảnh hành động nghẹt thở trong “Hardcore Henry” (quay hoàn toàn dưới dạng POV) hay những khoảnh khắc rùng rợn trong các bộ phim found-footage như “REC” hoặc “The Blair Witch Project” đều sử dụng POV để tối đa hóa sự căng thẳng và chân thực.

Giọng kể chuyện (Voice-over)

Bên cạnh hình ảnh POV, giọng kể chuyện (voice-over) của nhân vật xưng “tôi” cũng là một cách sử dụng góc nhìn thứ nhất phổ biến trong phim. Nhân vật chính (hoặc một nhân vật quan trọng) sẽ dẫn dắt câu chuyện bằng lời kể của mình, chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc, hoặc cung cấp những thông tin nền cần thiết mà hình ảnh không thể hiện hết. Những bộ phim kinh điển như “Forrest Gump” (với lời kể ngây thơ nhưng đầy chiêm nghiệm của Forrest) hay “The Shawshank Redemption” (qua lời kể ấm áp của Red) đã sử dụng voice-over ngôi thứ nhất một cách bậc thầy để kết nối khán giả với câu chuyện và nhân vật.

Hạn chế và thách thức

Mặc dù mạnh mẽ, việc sử dụng góc nhìn thứ nhất trong phim ảnh cũng có những hạn chế. Việc chỉ nhìn qua lăng kính của một nhân vật khiến việc mô tả bối cảnh rộng lớn, các sự kiện diễn ra song song hoặc tâm lý của các nhân vật khác trở nên khó khăn. Đôi khi, việc giới hạn thông tin có thể gây khó hiểu hoặc làm giảm quy mô của câu chuyện. Đồng thời, việc thực hiện các cảnh quay POV đòi hỏi kỹ thuật quay phim và dựng phim sáng tạo, khéo léo để tránh gây cảm giác nhàm chán hoặc khó chịu cho người xem.

Phân biệt góc nhìn thứ nhất và các góc nhìn khác

Để hiểu rõ hơn về góc nhìn thứ nhất là gì, việc so sánh nó với các góc nhìn phổ biến khác là rất cần thiết.

Góc nhìn thứ nhất (First-person)

• Ngôi xưng: “Tôi”, “Chúng tôi”.
• Người kể: Là một nhân vật trong câu chuyện.
• Mức độ biết: Chỉ biết những gì nhân vật đó trải nghiệm, suy nghĩ, cảm nhận.
• Ưu điểm: Tạo sự gần gũi, đồng cảm cao; khám phá nội tâm sâu sắc; có thể tạo hiệu ứng người kể không đáng tin cậy.
• Nhược điểm: Thông tin bị giới hạn, mang tính chủ quan cao; khó mô tả các sự kiện ngoài tầm nhìn của nhân vật.

Góc nhìn thứ ba hạn tri (Third-person limited)

• Ngôi xưng: “Anh ấy”, “Cô ấy”, “Nó”, “Họ”.
• Người kể: Đứng bên ngoài câu chuyện nhưng chỉ đi theo và biết được suy nghĩ, cảm xúc của một nhân vật duy nhất.
• Mức độ biết: Biết mọi thứ về một nhân vật được chọn làm trung tâm.
• Ưu điểm: Vẫn giữ được sự gần gũi nhất định với nhân vật trung tâm; khách quan hơn ngôi thứ nhất; cho phép mô tả nhân vật từ bên ngoài.
• Nhược điểm: Vẫn bị giới hạn thông tin về các nhân vật khác; không thể biết mọi thứ như góc nhìn toàn tri. Ví dụ điển hình là loạt truyện Harry Potter, nơi câu chuyện chủ yếu được kể qua lăng kính của Harry.

Góc nhìn thứ ba toàn tri (Third-person omniscient)

• Ngôi xưng: “Anh ấy”, “Cô ấy”, “Nó”, “Họ”.
• Người kể: Đứng bên ngoài câu chuyện và biết tất cả mọi thứ – suy nghĩ, cảm xúc của mọi nhân vật, các sự kiện xảy ra ở nhiều nơi, quá khứ, tương lai.
• Mức độ biết: Toàn diện, không giới hạn.
• Ưu điểm: Cung cấp cái nhìn bao quát, toàn cảnh về câu chuyện; có thể giải thích rõ ràng động cơ của nhiều nhân vật; tạo cảm giác hùng tráng, sử thi.
• Nhược điểm: Có thể làm giảm sự bí ẩn, hồi hộp; dễ tạo khoảng cách giữa độc giả và nhân vật; đòi hỏi sự kiểm soát khéo léo của tác giả để tránh lan man. Nhiều tiểu thuyết cổ điển như “Chiến tranh và Hòa bình” của Leo Tolstoy sử dụng góc nhìn này.

Khi nào nên sử dụng góc nhìn thứ nhất?

Việc lựa chọn góc nhìn phụ thuộc vào mục đích nghệ thuật của tác giả hoặc đạo diễn. Góc nhìn thứ nhất thường là lựa chọn phù hợp khi:

• Câu chuyện cần tập trung sâu vào việc khai thác thế giới nội tâm, diễn biến tâm lý, cảm xúc phức tạp của nhân vật chính.
• Mục tiêu là tạo ra sự đồng cảm, kết nối cảm xúc mạnh mẽ và tức thì giữa độc giả/khán giả với nhân vật.
• Muốn tạo ra không khí bí ẩn, căng thẳng hoặc gây bất ngờ bằng cách sử dụng người kể chuyện không đáng tin cậy.
• Câu chuyện có tính chất cá nhân cao, như tự truyện, nhật ký, hoặc những lời thú tội, hồi tưởng.
• Trong phim ảnh, khi muốn mang lại trải nghiệm nhập vai chân thực, trực tiếp thông qua kỹ thuật POV.

Câu hỏi thường gặp (FAQ)

Góc nhìn thứ nhất có phải luôn là lựa chọn tốt nhất không?

Không. Không có góc nhìn nào là “tốt nhất” một cách tuyệt đối. Mỗi góc nhìn đều có ưu và nhược điểm riêng. Sự lựa chọn tối ưu phụ thuộc hoàn toàn vào mục đích kể chuyện, thể loại tác phẩm, hiệu ứng nghệ thuật mong muốn đạt được và đối tượng độc giả/khán giả mà tác giả/đạo diễn hướng tới. Một câu chuyện về chiến tranh quy mô lớn có thể phù hợp hơn với góc nhìn thứ ba toàn tri, trong khi một câu chuyện tâm lý tình cảm sâu sắc lại có thể tỏa sáng với góc nhìn thứ nhất.

Làm thế nào để viết góc nhìn thứ nhất hiệu quả?

Để viết góc nhìn thứ nhất thuyết phục, người viết cần:

• Xây dựng giọng văn (voice) đặc trưng: Nhân vật “tôi” phải có cách nói, cách suy nghĩ, vốn từ vựng riêng, phản ánh đúng tính cách, học vấn, và hoàn cảnh của họ.
• Thể hiện suy nghĩ, cảm xúc chân thực: Đừng chỉ kể sự kiện, hãy cho thấy nhân vật cảm nhận và phản ứng với chúng như thế nào.
• Cân bằng giữa “kể” và “tả”: Vừa tường thuật diễn biến, vừa miêu tả thế giới xung quanh qua con mắt và cảm nhận của nhân vật.
• Duy trì tính nhất quán và logic: Nhân vật chỉ nên biết những gì họ có thể biết trong hoàn cảnh đó. Tránh việc “phá vỡ” góc nhìn bằng cách tiết lộ thông tin mà nhân vật không thể tiếp cận.

Góc nhìn thứ nhất số nhiều (“chúng tôi”) khác gì số ít (“tôi”)?

Góc nhìn thứ nhất số nhiều (“chúng tôi”) thể hiện quan điểm và trải nghiệm của một nhóm người, một tập thể cùng chứng kiến hoặc tham gia vào sự kiện. Người kể chuyện đại diện cho cả nhóm. Nó vẫn mang tính chủ quan và giới hạn thông tin như ngôi “tôi”, nhưng phạm vi bao quát rộng hơn một cá nhân. Góc nhìn này thường được sử dụng để kể về những trải nghiệm chung, lịch sử của một cộng đồng, hoặc các sự kiện mà nhiều người cùng chứng kiến và có chung một nhận thức, cảm xúc cốt lõi (ví dụ: một tiểu đội trong chiến tranh, cư dân của một thị trấn nhỏ trong truyện “A Rose for Emily” của Faulkner).

Kết luận

Qua những phân tích trên, chúng ta có thể thấy rõ góc nhìn thứ nhất là gì và tầm quan trọng không thể phủ nhận của nó. Đây là một công cụ kể chuyện mạnh mẽ, cho phép tác giả và đạo diễn tạo ra sự kết nối sâu sắc với người đọc, người xem, đưa họ vào hành trình khám phá nội tâm nhân vật một cách chân thực và đầy cảm xúc. Từ những trang nhật ký đầy xúc động đến những thước phim hành động nghẹt thở, góc nhìn thứ nhất chứng tỏ sức sống mãnh liệt và khả năng biến hóa đa dạng trong nghệ thuật kể chuyện.

Hiểu rõ về các góc nhìn khác nhau, đặc biệt là góc nhìn thứ nhất, sẽ giúp các bạn học sinh không chỉ cảm thụ tác phẩm văn học và điện ảnh tốt hơn mà còn có thể thử nghiệm và ứng dụng chúng trong quá trình sáng tạo của riêng mình.

XEM THÊM

• Gay cấn là gì?
• Gái nạ dòng là gì?