Hamas là gì? Tìm hiểu tổ chức Hamas và các vấn đề liên quan

Trong bối cảnh phức tạp của khu vực Trung Đông, Hamas là một cái tên thường xuyên xuất hiện trên các phương tiện truyền thông quốc tế, gắn liền với cuộc xung đột Israel-Palestine kéo dài.

Bài viết này sẽ cung cấp một cái nhìn tổng quan, khách quan và chi tiết về tổ chức Hamas, giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về bản chất, mục tiêu và những tác động đa chiều của tổ chức này.

Hamas là gì?

Hamas là tên viết tắt của Harakat al-Muqawama al-Islamiyya (tiếng Ả Rập: حركة المقاومة الاسلامية‎), có nghĩa là “Phong trào Kháng chiến Hồi giáo”. Được thành lập vào cuối những năm 1980, Hamas vừa là một tổ chức chính trị theo chủ nghĩa dân tộc Palestine, vừa là một lực lượng quân sự Hồi giáo Sunni.

Hamas là gì?

Tổ chức này hoạt động chủ yếu tại các vùng lãnh thổ Palestine, bao gồm Dải Gaza (nơi họ nắm quyền kiểm soát hành chính từ năm 2007) và Bờ Tây. Mục tiêu ban đầu và được tuyên bố công khai trong hiến chương năm 1988 của Hamas là giải phóng Palestine lịch sử, bao gồm cả lãnh thổ Israel hiện tại, và thành lập một nhà nước Hồi giáo trên toàn bộ khu vực này. Mặc dù đã có những điều chỉnh trong văn kiện năm 2017 thể hiện sự ôn hòa hơn về mặt chiến thuật, cốt lõi tư tưởng về việc không công nhận nhà nước Israel vẫn được giữ vững.

Lịch sử hình thành và phát triển của Hamas

Sự ra đời và lớn mạnh của Hamas gắn liền với bối cảnh lịch sử đặc biệt của cuộc đấu tranh của người Palestine.

• Nguồn gốc: Hamas có nguồn gốc từ tổ chức Anh em Hồi giáo (Muslim Brotherhood) tại Ai Cập và Palestine. Tiền thân của Hamas là các tổ chức từ thiện và tôn giáo do Sheikh Ahmed Yassin lãnh đạo, tập trung vào việc xây dựng mạng lưới xã hội thông qua các hoạt động tôn giáo, giáo dục và y tế.
• Thành lập (1987): Hamas chính thức được thành lập vào tháng 12 năm 1987, ngay sau khi cuộc Intifada lần thứ nhất (cuộc nổi dậy của người Palestine chống lại sự chiếm đóng của Israel) bùng nổ. Sự kiện này được xem là chất xúc tác trực tiếp cho việc chuyển đổi từ một phong trào xã hội-tôn giáo sang một tổ chức chính trị-quân sự với mục tiêu kháng chiến rõ ràng.
• Phát triển và cạnh tranh: Trong những năm 1990 và đầu những năm 2000, Hamas dần xây dựng được ảnh hưởng, cạnh tranh trực tiếp với Tổ chức Giải phóng Palestine (PLO) do đảng Fatah lãnh đạo – lực lượng thế tục vốn giữ vai trò chủ đạo trong phong trào dân tộc Palestine. Hamas phản đối mạnh mẽ Hiệp định Oslo (1993) giữa PLO và Israel.
• Giành quyền kiểm soát Gaza (2006-2007): Bước ngoặt lớn xảy ra vào năm 2006 khi Hamas bất ngờ giành chiến thắng vang dội trong cuộc bầu cử lập pháp Palestine. Căng thẳng giữa Hamas và Fatah leo thang thành xung đột vũ trang vào năm 2007, kết quả là Hamas nắm toàn quyền kiểm soát Dải Gaza, trong khi Chính quyền Palestine (PA) do Fatah kiểm soát chỉ còn quản lý các khu vực ở Bờ Tây. Kể từ đó, Gaza bị Israel và Ai Cập phong tỏa nghiêm ngặt.

Mục tiêu và tư tưởng cốt lõi của Hamas

Mục đích cốt lõi của Hamas

Tư tưởng của Hamas là sự kết hợp giữa chủ nghĩa dân tộc Palestine và hệ tư tưởng Hồi giáo chính thống (Islamism). Các mục tiêu và nguyên tắc chính bao gồm:

• Giải phóng Palestine: Mục tiêu dài hạn và cốt lõi nhất là chấm dứt sự chiếm đóng của Israel và thành lập một nhà nước Palestine độc lập trên toàn bộ vùng lãnh thổ lịch sử, mà họ coi là “đất Hồi giáo không thể từ bỏ”. Hiến chương gốc năm 1988 kêu gọi tiêu diệt Israel. Văn kiện năm 2017 chấp nhận khả năng thành lập nhà nước Palestine theo đường biên giới năm 1967 như một “công thức đồng thuận quốc gia” tạm thời, nhưng không công nhận tính hợp pháp của Israel và không từ bỏ mục tiêu cuối cùng.
• Kháng chiến Vũ trang: Hamas coi đấu tranh vũ trang (Jihad) là một phương tiện hợp pháp và cần thiết để chống lại sự chiếm đóng của Israel. Đây là điểm khác biệt cơ bản so với đường lối đàm phán của Fatah/PA.
• Nhà nước Hồi giáo: Tổ chức này chủ trương áp dụng luật Hồi giáo Sharia làm nền tảng pháp lý và xã hội cho nhà nước Palestine tương lai.
• Vai trò Xã hội: Bên cạnh hoạt động quân sự và chính trị, Hamas cũng chú trọng xây dựng mạng lưới phúc lợi xã hội (Dawah) như trường học, bệnh viện, trại trẻ mồ côi… để củng cố sự ủng hộ trong dân chúng.

Việc hiểu rõ các mục tiêu này giúp lý giải các hành động và chiến lược của tổ chức Hamas trong suốt quá trình tồn tại.

Cơ cấu tổ chức của Hamas

Cơ cấu tổ chức của Hamas

Hamas có một cơ cấu tổ chức tương đối phức tạp, bao gồm nhiều bộ phận hoạt động song song:

1. Bộ Chính trị (Political Bureau): Đây là cơ quan ra quyết định cao nhất, hoạch định chính sách và chiến lược tổng thể. Lãnh đạo Bộ Chính trị thường sống lưu vong (hiện nay chủ yếu ở Qatar) hoặc hoạt động bí mật. Ismail Haniyeh hiện là người đứng đầu Bộ Chính trị.
2. Lữ đoàn Izz ad-Din al-Qassam (Al-Qassam Brigades): Đây là cánh vũ trang chính thức của Hamas, chịu trách nhiệm thực hiện các hoạt động quân sự, bao gồm tấn công vào Israel, phòng thủ Dải Gaza, phát triển và sản xuất vũ khí (như rocket Qassam). Lữ đoàn này có cấu trúc chỉ huy riêng nhưng tuân thủ đường lối chung của Bộ Chính trị.
3. Bộ phận An ninh và Tình báo: Chịu trách nhiệm về an ninh nội bộ tại Gaza, thu thập thông tin tình báo về Israel và các đối thủ khác.
4. Bộ phận Xã hội (Dawah): Quản lý mạng lưới các tổ chức từ thiện, cơ sở giáo dục, y tế và tôn giáo, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ủng hộ của người dân.
5. Chính quyền tại Gaza: Kể từ năm 2007, Hamas điều hành bộ máy hành chính công tại Dải Gaza, bao gồm các bộ ngành, lực lượng cảnh sát, tòa án… dù gặp nhiều khó khăn do sự phong tỏa và thiếu nguồn lực.

Cơ cấu này cho thấy Hamas không chỉ là một nhóm vũ trang đơn thuần mà còn có tham vọng và thực tế hoạt động như một thực thể quản lý nhà nước.

Hoạt động chính và các sự kiện nổi bật liên quan đến Hamas

Hoạt động của Hamas rất đa dạng và thường gây tranh cãi:

• Xung đột vũ trang với Israel: Đây là hoạt động nổi bật và được biết đến nhiều nhất. Hamas đã tiến hành hàng ngàn vụ tấn công bằng rocket và súng cối vào lãnh thổ Israel. Trong quá khứ, tổ chức này cũng thực hiện các vụ đánh bom tự sát (chủ yếu trong cuộc Intifada lần thứ hai). Hamas đã trải qua nhiều cuộc chiến tranh quy mô lớn với Israel tại Gaza, tiêu biểu là các năm 2008-2009, 2012, 2014, 2021 và đặc biệt là cuộc tấn công bất ngờ quy mô lớn vào lãnh thổ Israel ngày 7 tháng 10 năm 2023, dẫn đến cuộc chiến khốc liệt nhất từ trước đến nay.
• Quản lý Dải Gaza: Hamas đối mặt với thách thức khổng lồ trong việc điều hành Dải Gaza, một vùng đất đông dân cư, nghèo đói và bị cô lập bởi sự phong tỏa của Israel và Ai Cập. Họ phải đảm bảo các dịch vụ cơ bản, duy trì an ninh trật tự và đối phó với khủng hoảng nhân đạo.
• Hoạt động chính trị và ngoại giao: Dù bị nhiều nước phương Tây coi là khủng bố, Hamas vẫn duy trì quan hệ với một số quốc gia (như Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ, Iran) và tham gia vào các nỗ lực hòa giải nội bộ Palestine (dù chưa thành công) với Fatah.
• Hoạt động xã hội: Tiếp tục duy trì mạng lưới Dawah như một công cụ quan trọng để xây dựng lòng tin và sự ủng hộ từ người dân.

Lưu ý: Đánh giá về các hoạt động này rất khác nhau, phụ thuộc vào góc nhìn của mỗi bên.

Quan điểm quốc tế và sự công nhận Hamas

Vị thế quốc tế của Hamas rất phức tạp và phân cực:

• Bị coi là tổ chức khủng bố: Nhiều quốc gia và tổ chức quốc tế, bao gồm Hoa Kỳ, Liên minh châu Âu (EU), Canada, Vương quốc Anh, Nhật Bản, Israel và một số quốc gia khác, liệt Hamas (toàn bộ hoặc chỉ cánh vũ trang Al-Qassam) vào danh sách các tổ chức khủng bố. Lý do chính là việc Hamas sử dụng bạo lực và tấn công vào dân thường.
• Được ủng hộ hoặc công nhận hạn chế: Một số quốc gia, đặc biệt là trong thế giới Ả Rập và Hồi giáo, không coi Hamas là tổ chức khủng bố. Các nước như Qatar, Thổ Nhĩ Kỳ duy trì quan hệ chính trị và hỗ trợ tài chính cho Hamas. Iran là một đồng minh quan trọng, cung cấp hỗ trợ quân sự và tài chính đáng kể. Nga và Trung Quốc thường có cách tiếp cận thực tế hơn, đôi khi có các cuộc tiếp xúc với đại diện Hamas.
• Quan điểm trung lập hoặc không rõ ràng: Nhiều quốc gia khác giữ quan điểm trung lập hoặc không chính thức công nhận nhưng vẫn theo dõi chặt chẽ vai trò của Hamas trong chính trường Palestine.

Sự khác biệt trong quan điểm quốc tế phản ánh sự phức tạp của cuộc xung đột Israel-Palestine và các lợi ích địa chính trị khác nhau trong khu vực.

Ảnh hưởng của Hamas đến người dân Palestine và khu vực

Sự tồn tại và hoạt động của Hamas có những ảnh hưởng sâu sắc và đa chiều:

• Đối với người dân Gaza: Hamas vừa là lực lượng cầm quyền, vừa là tác nhân chính trong các cuộc xung đột với Israel, khiến người dân Gaza phải gánh chịu hậu quả nặng nề từ các cuộc chiến và sự phong tỏa kéo dài (khủng hoảng nhân đạo, kinh tế sụp đổ, hạn chế đi lại). Đồng thời, Hamas cũng cung cấp một số dịch vụ xã hội và duy trì trật tự nhất định.
• Đối với người dân Bờ Tây: Hoạt động của Hamas tại Bờ Tây bị hạn chế đáng kể do sự kiểm soát của Israel và Chính quyền Palestine (PA). Tuy nhiên, tư tưởng kháng chiến của Hamas vẫn có sức ảnh hưởng nhất định.
• Chia rẽ nội bộ Palestine: Sự đối đầu giữa Hamas và Fatah từ năm 2007 đã tạo ra sự chia cắt sâu sắc về địa lý và chính trị giữa Gaza và Bờ Tây, làm suy yếu phong trào dân tộc Palestine và cản trở tiến trình thành lập nhà nước độc lập.
• An ninh khu vực: Các hành động quân sự của Hamas và phản ứng của Israel thường xuyên gây ra bất ổn, có nguy cơ lan rộng thành xung đột khu vực lớn hơn, lôi kéo các cường quốc và các lực lượng phi nhà nước khác (như Hezbollah ở Lebanon).

Hiểu được những tác động này là rất quan trọng để đánh giá vai trò của Hamas trong bức tranh tổng thể của Trung Đông.

Câu hỏi thường gặp về Hamas (FAQ)

Hamas và Fatah khác nhau như thế nào?

Hamas và Fatah là hai phe phái chính trị lớn nhất của người Palestine nhưng có những khác biệt cơ bản:

• Tư tưởng: Hamas là phong trào Hồi giáo, chủ trương kháng chiến vũ trang và thành lập nhà nước Hồi giáo. Fatah là phong trào dân tộc thế tục, chủ trương đàm phán với Israel để thành lập nhà nước Palestine theo đường biên giới 1967.
• Kiểm soát: Hamas kiểm soát Dải Gaza từ năm 2007. Fatah kiểm soát Chính quyền Palestine (PA) tại Bờ Tây.
• Quan hệ với Israel: Hamas không công nhận Israel và thường xuyên xung đột vũ trang. Fatah/PA công nhận Israel (dù còn nhiều tranh chấp) và có hợp tác an ninh hạn chế.

Mục tiêu chính của Hamas hiện nay là gì?

Mặc dù mục tiêu cuối cùng trong hiến chương vẫn là giải phóng toàn bộ Palestine lịch sử, các mục tiêu trước mắt và thực tế hơn của Hamas bao gồm:

• Duy trì quyền kiểm soát tại Dải Gaza.
• Chấm dứt sự phong tỏa của Israel và Ai Cập đối với Gaza.
• Tiếp tục kháng chiến chống lại Israel dưới nhiều hình thức.
• Củng cố vị thế là đại diện chính của người dân Palestine, cạnh tranh với Fatah/PA.
• Tìm kiếm sự công nhận và hỗ trợ quốc tế lớn hơn.

Tại sao nhiều quốc gia coi Hamas là tổ chức khủng bố?

Các quốc gia liệt Hamas vào danh sách khủng bố chủ yếu dựa trên các lý do sau:

• Sử dụng bạo lực nhắm vào dân thường: Hamas đã thực hiện các vụ tấn công bằng rocket, đánh bom tự sát (trong quá khứ), và các cuộc tấn công khác mà các quốc gia này cho là nhắm vào dân thường Israel.
• Mục tiêu tiêu diệt Israel: Hiến chương gốc và các tuyên bố của Hamas kêu gọi tiêu diệt nhà nước Israel bị coi là cực đoan và không thể chấp nhận.
• Gây bất ổn khu vực: Các hành động quân sự của Hamas được xem là nguyên nhân gây ra các cuộc chiến tranh và làm gia tăng căng thẳng ở Trung Đông.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng quan điểm này không được tất cả các quốc gia chia sẻ.

Kết luận

Việc hiểu rõ Hamas là gì, lịch sử, mục tiêu và hoạt động của họ, cùng với bối cảnh quốc tế đa dạng, là bước đầu tiên để có thể phân tích và đánh giá một cách khách quan về vai trò của tổ chức này trong cuộc xung đột Israel-Palestine – một trong những cuộc xung đột kéo dài và phức tạp nhất thế giới hiện đại.