* Trước khi đọc – Soạn bài Tràng Giang
Câu hỏi 1 trang 59 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Theo bạn, vì sao người đọc lại có thể rung động trước bài thơ được viết bởi một người xa lạ, có những trải nghiệm khác biệt với mình?
Gợi ý trả lời:
Người đọc có thể cảm thấy rung động bởi một bài thơ từ một tác giả xa lạ, dù trải nghiệm của họ khác biệt, bởi vì bài thơ truyền tải cảm xúc chân thành, giúp người đọc thấu hiểu và chia sẻ những tình cảm đó.
Câu hỏi 2 trang 59 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Bạn có cho rằng cảnh trời đất mênh mông trong buổi chiều tà thường có một ý nghĩa đặc biệt đối với tâm hồn của mỗi người? Hãy đọc một số câu thơ mà bạn biết nói về cảnh ấy, thời điểm ấy.
Gợi ý trả lời:
Em cảm nhận rằng khung cảnh trời đất rộng lớn vào buổi chiều tà thường mang một ý nghĩa đặc biệt. Đó là khoảnh khắc hoàng hôn, báo hiệu sự kết thúc của một ngày, và khi nhìn thấy cảnh này, con người thường có cảm giác man mác buồn.
Một vài câu thơ diễn tả khung cảnh ấy là:
“Chiều tà bỏ lại phía sau
Còn vương chút nắng nhuộm màu nhớ thương.”
(Hoàng hôn – Trần Thị Lý)
“Chiều trời bảng lảng bóng hoàng hôn,
Tiếng ốc xa đưa lẫn trống dồn.”
(Buổi chiều Lữ Thứ – Bà Huyện Thanh Quan)
“Buổi chiều đi lảng ở chân mây,
Hoa tím trên sông thoảng điệu gầy.”
(Buổi chiều – Xuân Diệu)
* Đọc văn bản – Soạn bài Tràng Giang
Gợi ý trả lời câu hỏi trong khi đọc
Câu 1: Chú ý điều được gợi mở từ câu thơ đề từ.
Gợi ý trả lời:
Lời đề từ “bâng khuâng trời rộng nhớ sông dài” mang những ý nghĩa sau:
- Từ “bâng khuâng” diễn tả tâm trạng xao xuyến của nhà thơ trước không gian bao la và vô tận.
- Hình ảnh “trời rộng” được nhân hóa, mang nỗi nhớ về “sông dài,” chính là ẩn dụ cho nỗi niềm nhớ nhung của nhà thơ.
- Bài thơ “Tràng Giang” thể hiện rõ tư tưởng và ý định của tác giả.
=> Lời đề từ chính là nền tảng để tác giả triển khai cảm hứng trong toàn bộ tác phẩm.
Câu 2: Hình ảnh xuất hiện ở câu cuối khổ thơ có thể gợi lên những cảm nhận gì?
Gợi ý trả lời:
“Củi một cành khô lạc mấy dòng”: Từ “một” gợi lên cảm giác đơn lẻ, bé nhỏ, “cành khô” tượng trưng cho sự héo tàn, cạn kiệt sức sống, còn “lạc” biểu thị nỗi buồn bã, vô định, trôi dạt lênh đênh giữa “mấy dòng” nước rộng lớn và mênh mông của thiên nhiên. Hình ảnh cành củi khô ấy trôi dạt vô định, giản dị mà không tô vẽ, lại gợi lên cảm giác hoang vắng, cô độc khiến lòng người đọc bỗng cảm thấy trống trải, lẻ loi.
Câu 3: Thế nào là “sâu chót vót”?
Gợi ý trả lời:
“Sâu chót vót” diễn tả không gian được mở rộng theo hai chiều: vừa có chiều cao (từ mặt nước vươn lên bầu trời), vừa có chiều sâu (bầu trời phản chiếu dưới đáy sông sâu).
Câu 4: Chú ý đặc điểm chính tả và ngữ âm của từ láy “dợn dợn”.
Gợi ý trả lời:
Từ “dợn” miêu tả chuyển động nhẹ nhàng uốn lượn khi bị tác động, như gợn sóng. Ví dụ: mặt hồ dợn sóng hay sóng dợn. Trong Tiếng Việt, không có từ “dợn dợn”; đây là một từ mới do nhà thơ sáng tạo ra.
* Sau khi đọc – Soạn bài Tràng Giang
Nội dung chính:
Bài thơ thể hiện nỗi cô đơn, lẻ loi giữa khung cảnh trời rộng, sông dài. Qua đó, tác giả kín đáo bày tỏ tình yêu quê hương đất nước, âm thầm nhưng vô cùng sâu sắc.
Gợi ý trả lời câu hỏi sau khi đọc
Câu 1 trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Bạn có cảm nhận gì về nhan đề Tràng giang? Nhan đề và lời đề từ liên quan thế nào với nội dung cảm xúc của bài thơ?
Gợi ý trả lời:
Nhan đề “Tràng giang” với vần “ang” ở cả hai tiếng gợi lên không gian vô biên, mênh mông của dòng sông, trải dài cả về chiều rộng lẫn chiều dài. Vần “ang” kéo dài như nỗi buồn man mác, những suy tư sâu lắng của Huy Cận khi đứng trước dòng sông bao la, vô định.
=> Nhan đề “Tràng giang” không chỉ mở ra nội dung bài thơ mà còn chứa đựng những tâm sự sâu kín, nỗi niềm thầm lặng của Huy Cận về cuộc đời và thế sự.
Câu 2 trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Có thể dùng những từ ngữ nào để chỉ tính chất của khung cảnh được “vẽ” ra trong bài thơ?
Gợi ý trả lời:
Các từ ngữ mô tả khung cảnh trong bài thơ gợi lên không gian bao la, hoang vắng và tĩnh lặng, thể hiện rõ nỗi buồn sâu lắng, cảm giác cô đơn và trống trải.
Câu 3 trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Bài thơ đã được cấu tứ như thế nào? Bạn dựa vào đâu để xác định như vậy?
Gợi ý trả lời:
Cấu tứ của bài thơ và lý do xác định: “Tràng giang” được xây dựng trên cảm hứng không gian đối lập:
- Có dòng “tràng giang” thuộc về thiên nhiên, hiện hữu trong không gian vật chất rõ ràng.
- Dòng “tràng giang” trong tâm hồn lại là không gian vô hình, thuộc về cảm xúc và suy tư. Đây là cấu tứ quen thuộc trong thơ Đường.
Dựa vào bản chất và vai trò của đối tượng để xác định cấu tứ bài thơ:
- Khi tiếp cận “tràng giang” như dòng sông thiên nhiên, ta thấy điểm đặc biệt là khổ thơ nào cũng mang thông điệp về nước: “nước”, “con nước”, “dòng”…
- Khi nhìn nhận “Tràng giang” như dòng sông cảm xúc trong tâm hồn, ta thấy những từ ngữ gợi cảm như: “buồn điệp điệp”, “đìu hiu”, “bến cô liêu”…
Câu 4 trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Chỉ ra sự tương phản giữa các hình ảnh trong khổ thơ thứ hai. Sự tương phản đó có ý nghĩa gì và tiếp tục được triển khai ở các khổ thơ tiếp như thế nào?
Gợi ý trả lời:
Sự đối lập giữa các hình ảnh trong khổ thơ thứ hai: Vũ trụ thì bao la, vô tận >< con người thì nhỏ bé, đơn độc, lẻ loi.
=> Sự đối lập này làm nổi bật tâm trạng buồn bã, băn khoăn, và cảm giác lạc lõng trước không gian mênh mông cũng như những ngã rẽ trong cuộc đời. Tác giả nhận rõ sự nhỏ bé và cô độc của kiếp người giữa dòng đời rộng lớn. Đây không chỉ là nỗi buồn của riêng ông mà còn là cảm xúc chung của cả một thế hệ, đặc biệt là giới văn nghệ sĩ đầu thế kỷ XX.
Sự tương phản này tiếp tục được triển khai qua các khổ thơ tiếp theo:
- Khổ thơ thứ ba khắc họa cảnh vật cô quạnh, thiếu sự gắn kết, vắng bóng sự sống và dấu ấn của con người.
- Khổ thơ thứ tư gợi lên vẻ hùng vĩ của thiên nhiên, nhưng lòng người lại trĩu nặng nỗi buồn sâu thẳm vì nỗi nhớ quê hương.
Câu 5 trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Bài thơ có những điểm khác lạ nào trong cách sử dụng ngôn ngữ? Hãy làm rõ hiện tượng này qua phân tích một ví dụ bạn cho là tiêu biểu.
Gợi ý trả lời:
Bài thơ có những nét đặc biệt trong cách sử dụng ngôn ngữ như sau:
- Sử dụng hệ thống từ láy mang âm hưởng cổ kính: xuất hiện 10 lần trên 16 dòng thơ, cùng cách ngắt nhịp ¾ theo lối truyền thống.
- Tạo ra sự đối lập trong hình ảnh:
- củi một cành >< mấy dòng
- Nắng xuống >< trời lên
- Sử dụng biện pháp nghệ thuật tượng trưng với các hình ảnh: củi một cành khô lạc mấy dòng, bến cô liêu, chim nghiêng cánh nhỏ, bóng chiều sa.
- Từ ngữ miêu tả thiên nhiên đầy màu sắc: bờ xanh tiếp bãi vàng, mây cao đùn núi bạc, chim nghiêng cánh, sóng gợn.
- Ví dụ tiêu biểu: Tác giả dùng từ láy xuyên suốt bài thơ để tạo hình, giúp lời thơ trở nên mềm mại, đầy cảm xúc: “Tràng giang”, “điệp điệp”, “song song”, “lơ thơ”, “đìu hiu”, “chót vót”, “mênh mông”…
Câu 6 trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Nêu một số thi liệu truyền thống xuất hiện trong văn bản. Việc tác giả sử dụng những thi liệu ấy cho biết thêm điều gì về cấu tứ của bài thơ?
Gợi ý trả lời:
Một số thi liệu truyền thống trong bài thơ gồm:
- Nhan đề “Tràng giang”.
- Hình ảnh mây cao, núi bạc.
- Khói sóng hoàng hôn…
=> Việc sử dụng những thi liệu này cho thấy cấu tứ của “Tràng giang” thực chất là một cấu tứ quen thuộc trong thơ Đường.
Câu 7 trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Tràng giang thường được nhìn nhận là bài thơ giàu yếu tố tượng trưng, Bạn suy nghĩ về vấn đề đó như thế nào?
Gợi ý trả lời:
Bài thơ “Tràng giang” chứa đựng nhiều yếu tố tượng trưng: Nhà thơ đã sử dụng một loạt hình ảnh biểu tượng về thiên nhiên và cảnh vật như củi một cành khô lạc mấy dòng, bến cô liêu, chim nghiêng cánh nhỏ… để bộc lộ tâm trạng và nỗi buồn sâu lắng về cuộc đời và thế sự.
Câu 8 trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Bài thơ đã giúp bạn có thêm được cảm nhận gì về đời sống, về mối quan hệ giữa con người cá nhân với vũ trụ vô biên?
Gợi ý trả lời:
Bài thơ cho em cảm nhận rõ sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người. Trước vũ trụ bao la, vô tận, em càng nhận ra sự bé nhỏ của kiếp người, cùng nỗi buồn và sự cô đơn thấm thía vì nỗi nhớ quê hương da diết.
>> Xem thêm >>
Kết nối đọc – viết
Bài tập trang 60 SGK Ngữ văn 11 Tập 1: Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) bày tỏ sự tâm đắc của bạn về một phương diện nổi bật của bài thơ Tràng Giang.
Đoạn văn tham khảo:
Tổng kết
Trên đây là hướng dẫn soạn bài Tràng Giang của Huy Cận. Hy vọng với những thông tin này, các bạn học sinh có sự cảm nhận sâu sắc và rõ ràng hơn về bài thơ Tràng Giang.
Tác giả:
thaovy
Chào các bạn! Mình là Thảo Vy - Sinh viên K28 - Đại học Sư phạm Hà Nội. Với nhiều năm kinh nghiệm giảng dạy, chuyên môn vững vàng, phương pháp sư phạm hiện đại và nhiệt huyết làm nghề hy vọng sẽ giúp các em đạt kết quả tốt nhất.
