Tập tính ở động vật là gì? Khái niệm, ví dụ về các tập tính

Tại sao chó con luôn thích cắn đồ vật? Vì sao chim mẹ chăm sóc con non một cách tận tụy? Đó là những câu hỏi thú vị liên quan đến tập tính ở động vật. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về thế giới đa dạng của tập tính động vật, từ những hành vi đơn giản đến những bản năng phức tạp.

Vai trò và tập tính ở động vật

Tập tính là những hành động của động vật trả lời lại kích thích từ môi trường trong và ngoài, đảm bảo cho động vật tồn tại và phát triển

Khái niệm

Tập tính là một chuỗi các phản ứng mà động vật thực hiện để đáp ứng lại các tác nhân kích thích từ môi trường bên trong hoặc bên ngoài cơ thể. Nhờ có tập tính mà động vật có thể tồn tại và phát triển.

Khi bị kích thích, động vật sẽ thể hiện ra các tập tính. Các kích thích này có thể xuất phát từ bên trong cơ thể, thông báo cho chúng biết về trạng thái sinh lý hiện tại. 

Ví dụ: Khi khát, cơ thể sẽ gửi tín hiệu thôi thúc động vật đi tìm nguồn nước. Hoặc các kích thích có thể đến từ môi trường bên ngoài, cung cấp thông tin về các yếu tố xung quanh. Chẳng hạn, ánh sáng nhấp nháy của đom đóm cái sẽ thu hút đom đóm đực tìm đến để giao phối.

Vai trò của tập tính

Tập tính đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao khả năng sống sót của động vật. 

Ví dụ: Chim di cư đến nơi ấm áp hơn để tránh rét và tìm kiếm thức ăn dồi dào vào mùa đông.

Tập tính còn góp phần đảm bảo sự thành công trong sinh sản. 

Ví dụ: Vào mùa sinh sản, chim công đực xòe bộ lông sặc sỡ để thu hút chim công cái. Những con đực có bộ lông đẹp và múa giỏi hơn sẽ có cơ hội giao phối cao hơn. Điều này giúp chọn lọc ra những cá thể khỏe mạnh, có khả năng di truyền các gene tốt cho thế hệ sau, tăng khả năng sống sót của con non.

Tập tính bẩm sinh và tập tính học được

Tập tính bẩm sinh là những phản ứng, hành vi của động vật được di truyền từ bố mẹ và xuất hiện một cách tự nhiên mà không cần phải qua học hỏi hoặc trải nghiệm. Tập tính bẩm sinh thường là những hành vi cơ bản giúp động vật thích nghi và sinh tồn ngay từ khi mới sinh ra.

Đặc điểm của tập tính bẩm sinh:

• Di truyền qua các thế hệ: Được mã hóa trong gen và truyền lại từ đời này sang đời khác.
• Xuất hiện sớm: Tập tính này có thể thấy ngay khi động vật mới sinh hoặc trong giai đoạn đầu đời.
• Không cần học hỏi: Động vật không cần trải qua quá trình học tập, trải nghiệm mà vẫn có thể thực hiện hành vi một cách chính xác.
• Tính ổn định: Tập tính bẩm sinh thường ít thay đổi và diễn ra theo một khuôn mẫu cố định.

Một số dạng tập tính phổ biến ở động vật

Một số dạng tập tính phổ biến ở động vật có thể chia thành nhiều loại khác nhau, dựa trên cách mà động vật phản ứng và tương tác với môi trường sống của chúng. Dưới đây là một số dạng tập tính phổ biến nhất:

Tập tính kiếm ăn

Khái niệm: Là những hành vi liên quan đến việc tìm kiếm, thu thập, và tiêu thụ thức ăn.

Ví dụ về tập tính ở động vật:

• Sư tử săn mồi theo bầy đàn.
• Kiến tìm thức ăn và mang về tổ.
• Ong tìm hoa và thu mật.

Tập tính kiếm ăn ở động vật

Tập tính bảo vệ lãnh thổ

Khái niệm: Là hành vi bảo vệ một khu vực cụ thể khỏi sự xâm phạm của các cá thể khác, thường là để bảo vệ nguồn thức ăn, nơi ở hoặc bạn tình.

Ví dụ:

• Cá hồi vượt thác: Hàng năm, cá hồi bơi ngược dòng sông, vượt qua nhiều thác ghềnh nguy hiểm để trở về nơi chúng sinh ra, đẻ trứng và sau đó chết. Đây là một ví dụ điển hình về tập tính di cư sinh sản, đảm bảo thế hệ sau được sinh ra ở môi trường thuận lợi.
• Chim cánh cụt hoàng đế ấp trứng: Chim cánh cụt đực ấp trứng trong suốt mùa đông khắc nghiệt ở Nam Cực, trong khi con cái đi kiếm ăn. Chúng đứng sát nhau thành từng nhóm lớn để giữ ấm và bảo vệ trứng khỏi cái lạnh. Đây là ví dụ về tập tính chăm sóc con non, thể hiện sự hợp tác giữa con đực và con cái để đảm bảo con non sống sót.
• Ve sầu kêu vào mùa hè: Ve sầu đực tạo ra âm thanh inh ỏi bằng cách rung bộ phận phát âm thanh trên bụng để thu hút con cái đến giao phối. Đây là ví dụ về tập tính ve vãn bạn tình, giúp con đực tìm kiếm bạn tình trong mùa sinh sản.

Tập tính sinh sản

Khái niệm: Bao gồm các hành vi liên quan đến việc tìm kiếm bạn tình, tán tỉnh và sinh sản để duy trì nòi giống.

Ví dụ:

• Chó đánh dấu lãnh thổ bằng nước tiểu: Chó thường xuyên đi tiểu ở các vị trí khác nhau trong khu vực mà chúng coi là lãnh thổ của mình. Mùi nước tiểu giúp đánh dấu ranh giới, cảnh báo những con chó khác không xâm phạm.
• Sư tử đực bảo vệ bầy đàn: Sư tử đực có nhiệm vụ bảo vệ bầy đàn khỏi những kẻ xâm nhập, bao gồm cả những con sư tử đực khác muốn tranh giành con cái và lãnh thổ. Chúng tuần tra ranh giới, gầm gừ đe dọa và sẵn sàng chiến đấu khi cần thiết.
• Cá xiêm: Khi hai con cá xiêm đực gặp nhau, chúng sẽ xòe mang, dựng vây và lao vào cắn nhau để tranh giành lãnh thổ, chúng chiến đấu cho đến khi một trong hai phải bỏ đi.

Hươu đánh dấu lãnh thổ: Hươu đực cọ sừng vào cây cối để để lại mùi hương, đánh dấu lãnh thổ và cảnh báo những con hươu đực khác không xâm phạm.

Bài 18 tập tính ở động vật cung cấp cái nhìn sâu sắc về cách động vật tương tác với môi trường và học hỏi từ kinh nghiệm. Việc hiểu rõ về tập tính giúp chúng ta nhận thức rõ hơn về thế giới tự nhiên và bảo vệ động vật hiệu quả hơn.

<< Xem thêm >> Một số hình thức học tập ở động vật