Thơ Đường luật là gì? Đặc điểm thơ Đường luật – Ngữ văn 10

Thơ Đường luật là gì? Đặc điểm thơ Đường luật có gì nổi bật? Bài viết dưới đây Kiến Thức THPT sẽ đưa các bạn đi tìm hiểu các kiến thức bổ ích về thể thơ này.

Thơ Đường luật là gì?

Thơ luật Đường hay còn gọi là thơ Đường luật, là một loại hình thơ Đường phát triển trong thời kỳ Đường tại Trung Quốc. Đây là một trong những loại hình thơ phổ biến của thời Đường, bên cạnh thơ cổ phong và từ.

Thơ Đường luật là gì?

Thơ luật Đường được coi là hình thức tiêu biểu nhất của thơ Đường và là tinh hoa của nền thi ca Trung Hoa, không chỉ phát triển rực rỡ tại chính quốc mà còn lan rộng ra các nước láng giềng. Loại thơ này còn được biết đến với cái tên thơ cận thể, để phân biệt với thơ cổ thể, một loại thơ không tuân theo những quy tắc nghiêm ngặt như thơ luật Đường.

Thơ Đường luật được điều chỉnh bởi một hệ thống quy tắc phức tạp, bao gồm năm phần chính là: Luật, Niêm, Vần, Đối và Bố cục. Về mặt hình thức, thơ Đường luật bao gồm nhiều dạng khác nhau như thất ngôn bát cú, được xem là dạng chuẩn; cũng như các biến thể như thất ngôn tứ tuyệt, ngũ ngôn tứ tuyệt, và ngũ ngôn bát cú, cùng với các dạng khác ít được biết đến hơn. 

Nguồn gốc của thơ Đường luật

Thơ Đường luật là thể loại thơ cổ đã xuất hiện từ sớm trong lịch sử văn học Trung Quốc và trở thành một trong những dòng thơ phổ biến tại khu vực Đông Á trong thời kỳ trung cổ. Thể thơ thất ngôn bát cú, một hình thức thơ cổ, đã có từ rất lâu tại Trung Quốc.

Nguồn gốc của thơ Đường luật

Tuy nhiên, mãi đến thời nhà Đường, những quy định cụ thể và rõ ràng mới được các nhà thơ thiết lập, và thể thơ này sau đó đã tồn tại suốt thời kỳ phong kiến. Nó không chỉ được các vua chúa ở Trung Quốc mà còn ở Việt Nam dùng làm tiêu chí thi cử để tuyển chọn nhân tài, và rất phổ biến tại Việt Nam trong thời kỳ Bắc thuộc, chủ yếu được giới quý tộc sử dụng.

Mặc dù thơ Đường luật có những quy tắc nghiêm ngặt, trong quá trình sáng tác, đặc biệt là trong phong trào thơ mới ở Việt Nam bắt đầu từ năm 1925, các nhà thơ đã sáng tạo ra những biến thể giúp giảm bớt sự gò bó của những luật lệ về bằng trắc, cho phép tâm hồn lãng mạn của họ được tự do bay bổng qua từng câu thơ.

Đặc điểm của thơ Đường luật

Thơ Đường luật bao gồm những đặc điểm sau:

– Đây là một hệ thống quy tắc phức tạp gồm năm yếu tố: Luật, Niêm, Vần, Đối và Bố cục.

– Về hình thức, thơ Đường luật có dạng thất ngôn bát cú (tám câu, mỗi câu bảy chữ) được xem là dạng chuẩn.

– Các biến thể khác bao gồm thất ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu bảy chữ), ngũ ngôn tứ tuyệt (bốn câu, mỗi câu năm chữ), ngũ ngôn bát cú (tám câu, mỗi câu năm chữ), và các dạng khác ít phổ biến hơn. Người Việt Nam cũng tuân thủ chặt chẽ các quy tắc này.

– Luật Đối âm (bằng trắc): Luật thơ Đường căn cứ vào thanh bằng và thanh trắc, sử dụng các chữ thứ 2, 4, 6, và 7 trong một câu để xây dựng luật. Thanh bằng là các chữ không có dấu hoặc có dấu huyền, còn thanh trắc bao gồm các chữ có dấu sắc, hỏi, ngã, và nặng. Nếu chữ thứ hai trong câu đầu sử dụng thanh bằng thì được gọi là bài bằng; ngược lại, nếu sử dụng thanh trắc thì là bài trắc. Chữ thứ hai và chữ thứ sáu trong cùng một câu phải giống nhau về thanh điệu và chữ thứ tư không được giống thanh điệu với hai chữ đó.

– Luật Đối ý: Nguyên tắc quan trọng trong thơ Đường luật là câu thứ ba và thứ tư trong một bài phải đối ý với nhau, và tương tự cho cặp câu thứ năm và thứ sáu. Đối ở đây là sự tương phản về nghĩa giữa các từ đơn, từ láy hoặc từ ghép, bao gồm cả sự tương đương trong cách sử dụng từ ngữ. Đối chữ là việc đối động từ với động từ, danh từ với danh từ; Đối cảnh là sự đối lập giữa cảnh động và cảnh tĩnh, trên với dưới. Nếu các câu ba, bốn hoặc năm, sáu trong một bài thơ không đối nhau, bài thơ đó được gọi là thất đối.

Bố cục thơ đường luật

Trong thơ thất ngôn bát cú Đường luật truyền thống, một bài thơ được phân chia thành bốn phần: đề, thực, luận, kết.

Hai câu đầu tiên là phần đề, với câu đầu tiên gọi là câu phá đề và câu thứ hai là câu thừa đề, nhiệm vụ là mở đầu và chuyển tiếp ý cho phần thực. Phần thực bao gồm hai câu tiếp theo, làm nhiệm vụ giải thích và làm rõ ý đề cập ở phần đề. Phần luận gồm hai câu kế tiếp, thường bình luận về nội dung trong phần thực. Cuối cùng, phần kết bao gồm hai câu cuối cùng, với câu thứ bảy là câu thúc, và câu cuối cùng là câu hợp, nhằm kết thúc ý của toàn bài.

Thể thơ này được người xưa đánh giá cao và thường sử dụng trong các kì thi để tuyển chọn nhân tài, vì khả năng thể hiện tình cảm, ý chí, và các hoạt động ngâm vịnh, xướng hoạ.

Có một quan niệm khác áp dụng cấu trúc 2/4/2 cho bài thơ thất ngôn bát cú, trong đó hai câu đầu và hai câu cuối thường chứa đựng yếu tố thời gian, trong khi bốn câu ở giữa chủ yếu phản ánh không gian và tác giả dừng lại để quan sát.

Ngày nay, các nhà nghiên cứu có khuynh hướng không tìm kiếm một quy luật chung cho bố cục thơ mà tập trung vào việc nghiên cứu và tuân thủ cấu trúc mỗi bài thơ dựa theo mạch cảm xúc riêng biệt của tác giả. Ví dụ, bài thơ “Qua Đèo Ngang” của Bà Huyện Thanh Quan có thể được phân tích theo bố cục 1/7, trong khi bài “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến có thể được chia làm 7/1 hoặc 1/6/1.

>> Xem thêm >> Tác dụng của việc sử dụng từ Hán Việt

Những thể thơ đường luật

Thất ngôn bát cú

Thơ thất ngôn bát cú là một thể loại thơ cổ đã xuất hiện từ sớm tại Trung Quốc và được các nhà thơ thời Đường định hình lại với những quy tắc cụ thể, rõ ràng hơn, từ đó thể loại thơ này bắt đầu phát triển mạnh mẽ. Đặc trưng của thể loại thơ này là mỗi bài thơ gồm tám câu, mỗi câu có bảy chữ, và phải tuân theo một hệ thống quy tắc nghiêm ngặt.

Các thể thơ đường luật – thơ thất ngôn bát cú

Thất ngôn tứ tuyệt

Thực ra đây là một bài thơ “thất ngôn bát cú”, nhưng chỉ lấy bốn câu đầu hoặc bốn câu cuối. Các quy tắc về luật bằng trắc, niêm, và vần vẫn được giữ nguyên, tuy nhiên, có thể bỏ qua luật đối ở hai câu thứ 3 và 4 hoặc 5 và 6. Khi đó, bài thơ này sẽ trở thành một bài “bốn câu ba vần”.

Ngũ ngôn tứ tuyệt

Thực chất đây là một bài thất ngôn tứ tuyệt, nhưng đã bỏ đi hai chữ đầu tiên ở mỗi câu; các chữ còn lại và các quy tắc về luật bằng trắc, niêm, và vần vẫn được giữ nguyên.

Ngũ ngôn bát cú

Đây cũng là một biến thể của bài thất ngôn bát cú, nhưng bằng cách bỏ đi hai chữ đầu tiên của mỗi câu. Các quy tắc về luật bằng trắc, niêm và vần vẫn được áp dụng cho các chữ còn lại trong câu.

Một số bài thơ đường luật

– Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt: Nam quốc sơn hà, Tỏ Lòng, Bánh trôi nước, Hoàng Hạc lâu…

– Thể thơ thất ngôn bát cú: Nhàn, Bạch Đằng hải khẩu, Độc Tiểu Thanh ký…