Lý thuyết tuần hoàn ở động vật SGK kết nối tri thức lớp 11

Hệ thống tuần hoàn ở động vật đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển oxy, chất dinh dưỡng và loại bỏ chất thải ra khỏi cơ thể. Từ động vật đơn bào đến phức tạp như động vật có xương sống, cấu trúc và chức năng của hệ thống tuần hoàn rất đa dạng, phản ánh sự thích nghi với môi trường sống và điều kiện sinh tồn khác nhau. 

Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng Kiến thức THPT khám phá cách thức hoạt động của hệ thống tuần hoàn qua các nhóm động vật khác nhau, từ hệ tuần hoàn đơn giản của sinh vật không xương sống đến hệ tuần hoàn phức tạp của động vật có xương sống, cung cấp cái nhìn toàn diện về tầm quan trọng và sự phức tạp của hệ thống này trong việc duy trì sự sống.

Hệ tuần hoàn ở động vật được cấu tạo từ những bộ phận nào?

Dịch tuần hoàn bao gồm máu hoặc hỗn hợp của máu và dịch mô.

Tim đóng vai trò như một bơm, hút và đẩy máu liên tục trong hệ thống mạch máu.

Hệ thống mạch máu bao gồm ba loại mạch chính: động mạch, mao mạch và tĩnh mạch.

Hệ tuần hoàn ở động vật có chức năng gì?

• Vận chuyển các chất giữa các bộ phận trong cơ thể.
• Duy trì các hoạt động sống thiết yếu của cơ thể.

Các dạng của hệ tuần hoàn ở động vật là gì?

Hệ tuần hoàn hở:

• Trong hệ tuần hoàn hở, tim bơm máu vào động mạch với áp lực thấp. Máu sau đó chảy vào xoang cơ thể và trộn lẫn với dịch mô, tạo thành hỗn hợp được gọi chung là máu. 
• Máu này trao đổi chất trực tiếp với các tế bào cơ thể trước khi trở về tim qua các ống góp. Do máu chảy trong động mạch dưới áp lực thấp, tốc độ chảy máu chảy chậm và quá trình tim thu hồi máu cũng diễn ra chậm.

Hệ tuần hoàn kín:

• Hệ tuần hoàn kín được tìm thấy ở giun đốt, một số loài thân mềm và động vật có xương sống. 
• Trong hệ này, tim bơm máu vào động mạch với áp lực rất mạnh, làm máu chảy liên tục trong mạch kín từ động mạch qua mao mạch, tĩnh mạch và trở lại tim. 
• Máu trao đổi chất với các tế bào qua dịch mô, và do chảy dưới áp lực cao hoặc trung bình, tốc độ máu chảy nhanh, từ đó tim thu hồi máu nhanh hơn. 
• Có hai loại hệ tuần hoàn kín: hệ tuần hoàn đơn (như ở cá xương và cá sụn) và hệ tuần hoàn kép (giống như ở lưỡng cư, bò sát, chim và thú).

>> Xem thêm: Hô hấp ở động vật là gì? các hình thức hô hấp ở động vật

Tim có cấu tạo như thế nào?

Tim người gồm có bốn buồng, trong đó hai buồng nhỏ hơn là tâm nhĩ, có nhiệm vụ thu nhận máu từ các tĩnh mạch, và hai buồng lớn hơn là tâm thất, chịu trách nhiệm bơm máu ra khỏi tim.

Tim hoạt động như thế nào?

Tính tự động của tim:

• Tính tự động của tim được hiểu là khả năng tự co và dãn của tim.
• Quá trình này diễn ra nhờ vào hệ thống dẫn truyền tim.

Chu kỳ hoạt động của tim, hay còn gọi là chu kỳ tim: 

Bao gồm những nhịp co và dãn đều đặn. Giai đoạn co của tim được gọi là tâm thu, còn giai đoạn dãn của tim được gọi là tâm trương.

Cấu tạo của hệ mạch là gì?

• Động mạch và tĩnh mạch đều có cấu tạo gồm ba lớp. 
• Các tĩnh mạch lớn ở chân được trang bị các van một chiều, cho phép máu chảy từ chân trở về tim.
• Mao mạch chỉ được cấu tạo từ một lớp tế bào biểu mô dẹt, cho phép trao đổi chất hiệu quả.

Hệ mạch hoạt động như thế nào?

Huyết áp là áp lực chính mà máu tác động lên thành các mạch máu. 

• Huyết áp tâm thu xảy ra khi tâm thất co lại, còn huyết áp tâm trương xảy ra khi tâm thất dãn ra. 
• Huyết áp của con người thường được đo tại cánh tay, nơi đo huyết áp động mạch. 
• Trong toàn bộ hệ thống mạch máu, từ động mạch chủ đến mao mạch và tĩnh mạch chủ, huyết áp giảm rõ rệt.

Tốc độ lưu thông máu chỉ tốc độ máu di chuyển trong một giây. 

Sự biến đổi tốc độ này trong hệ thống mạch máu liên quan mật thiết đến tổng diện tích tiết diện của các mạch. 

>> Xem thêm: Vai trò và ý nghĩa quá trình hô hấp sáng ở thực vật

Cụ thể, tốc độ máu có thể biến động

Ví dụ như khi huyết áp tăng lên thì tốc độ máu cũng sẽ tăng theo và ngược lại.

Trao đổi chất diễn ra tại các mao mạch, với đường kính dao động từ 5 đến 10 micromet và chiều dài từ 0,4 đến 2 milimet. 

Sự phong phú về số lượng mao mạch giúp tạo nên một diện tích trao đổi giữa máu và các tế bào cơ thể lên đến khoảng 500-700 mét vuông. 

Thành mao mạch được cấu tạo bởi một lớp tế bào biểu mô dẹt, và có các lỗ nhỏ cho phép chất dinh dưỡng cũng như chất thải dễ dàng đi qua. 

Quá trình trao đổi chất này giữa máu và các tế bào cơ thể diễn ra thông qua dịch mô.

Điều hòa hoạt động của hệ tim mạch như thế nào?

Hoạt động của hệ tim mạch được điều chỉnh thông qua hai phương thức: phương thức thần kinh và phương thức hóa học.

Một số lợi ích của việc luyện tập thể dục, thể thao thường xuyên đối với hệ tuần hoàn?

Về tim:

• Cơ tim phát triển với thành tim dày hơn, buồng tim giãn rộng và co bóp mạnh hơn, từ đó làm tăng thể tích tâm thu cả khi nghỉ ngơi và khi tập luyện. 
• Nhịp tim trong lúc nghỉ giảm do thể tích tâm thu tăng, nhưng lưu lượng tim vẫn được duy trì. 
• Khi làm việc nặng, lưu lượng tim của những người thường xuyên tập thể dục, thể thao cao hơn so với những người ít hoạt động.

Về mạch máu và máu:

• Mạch máu trở nên chắc chắn hơn và có khả năng đàn hồi cao hơn, giúp tăng lưu lượng máu khi làm việc nặng. 
• Số lượng mao mạch ở cơ xương tăng lên, giúp tăng khả năng điều chỉnh huyết áp. 
• Thể tích máu tăng, số lượng hồng cầu tăng, từ đó nâng cao khả năng vận chuyển O2.

Tác hại của việc lạm dụng rượu bia đối với tim mạch và sức khỏe như thế nào?

• Tim đập nhanh và mạnh gây ra huyết áp tăng cao. 
• Huyết áp cao nếu kéo dài có thể làm suy yếu cơ tim, gây rối loạn nhịp tim, tổn thương mạch máu và xuất huyết não. 
• Hoạt động thần kinh trở nên trì trệ, và não mất đi tính linh hoạt tự nhiên. 
• Khó kiểm soát hành vi bản thân, dễ bị kích động và thực hiện các hành động không tính đến hậu quả, các động tác thiếu chính xác,…